7. bölüm
Define hayaliyle kolektif gasp
Adalet Atlası’nın bu bölümünde tarihçi Mehmet Polatel, sosyolog Kübra Kurt Çalışkan ve hukukçu Kasım Akbaş ile mülkiyet hakkını ve ihlallerini definecilikten yola çıkarak konuşuyoruz. Definecilerin yerin altında ne aradığını, onlara musallat olan hayaletleri ve özünde yağmacılık olan bu alanın meşruiyetini tarih ve hukuktan nasıl aldığını ele alıyoruz.
Oyuncu Berkay Ateş’in Van’da define arayan bir kazıcıyı seslendirmesiyle açılan bölümde yanıtını aradığımız bazı sorular şöyle:
Definecilerin zenginleşme hayalleriyle temas ettikleri kimlerin gömüleri? Yağmanın tarihi 1915’e nasıl uzanıyor? Tehcir sürecinde Ermenilerin mallarını korumalarının tek yolu nasıl gömmek oldu? Hukuk bu süreçte nasıl bir suç aracına dönüştü? Ulus devletin yerin üstünde olmasını istemediklerinin mallarını defineciler bugün yerin altında nasıl gasp ediyor? İmamlar, köylüler suça nasıl ortak oluyor? Bugün başka kimlerin mülkiyet hakkı, nasıl ihlal ediliyor?
Oyuncu Berkay Ateş’in Van’da define arayan bir kazıcıyı seslendirmesiyle açılan bölümde yanıtını aradığımız bazı sorular şöyle:
Definecilerin zenginleşme hayalleriyle temas ettikleri kimlerin gömüleri? Yağmanın tarihi 1915’e nasıl uzanıyor? Tehcir sürecinde Ermenilerin mallarını korumalarının tek yolu nasıl gömmek oldu? Hukuk bu süreçte nasıl bir suç aracına dönüştü? Ulus devletin yerin üstünde olmasını istemediklerinin mallarını defineciler bugün yerin altında nasıl gasp ediyor? İmamlar, köylüler suça nasıl ortak oluyor? Bugün başka kimlerin mülkiyet hakkı, nasıl ihlal ediliyor?
Konuklar hakkında
Lisans öğrenimini 2001 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde tamamlayan Kasım Akbaş yüksek lisans ve doktora çalışmalarını Anadolu Üniversitesi’nde gerçekleştirdi. Çalışmaları hukuk sosyolojisi başta olmak üzere, hukuk felsefesi, devlet ve hukuk kuramı, insan hakları alanlarında yoğunlaşmıştır. Hukukun Büyübozumu ve Avukatlık Mesleğinin Ekonomi Politiği başlığıyla yayımlanmış iki kitabı bulunmaktadır. Meslektaşları ile birlikte Costas Douzinas’tan yaptığı İnsan Haklarının Sonu [The End of Human Rights], İnsan Hakları ve İmparatorluk [Human Rights and Empire] ile Hukuk, Adalet ve İnsan Hakları kitaplarının çevirileri, Türkiye’deki insan hakları literatürü için önemli katkılar olmuştur. Yine meslektaşları ile birlikte kaleme aldıkları Çağdaş Hukuk Düşüncesine Giriş kitabı Türkçe hukuk düşüncesi literatüründe önemli bir yer edinmiştir. Hukuk Kuramı, Praksis ve Ankara Barosu dergilerinde yayın kurulu üyesidir. 2011 Türk Sosyal Bilimciler Derneği Genç Sosyal Bilimciler Ödülleri kapsamında Kitap ve Makale Kategorisi’nde Mansiyon Ödülü; 2014 Raoul Wallenberg İnsan Hakları ve İnsancıl Hukuk Enstitüsü İnsan Hakları Araştırmaları Mükemmellik Ödülü ve 2019 Halit Çelenk Hukuk Ödülü sahibidir. Barış Bildirisi imzacısı olması sebebiyle, 686 sayılı KHK ile üniversiteden ihraç edilmiştir. Çalışmalarını avukat ve bağımsız araştırmacı olarak sürdürmektedir.
Mehmet Polatel, lisansını ODTÜ Uluslararası İlişkiler Bölümü, yüksek lisansını Koç Üniversitesi Karşılaştırmalı Tarih ve Toplum Çalışmaları ve doktorasını Boğaziçi Üniversitesi Atatürk İlke ve İnkılapları Enstitüsü’nde tamamladı. Ann Arbor Michigan Üniversitesi Ermeni Araştırmaları Bölümü’nde ve Güney Kaliforniya Üniversitesi Shoah Vakfı Soykırım Araştırmaları Merkezi’nde doktora sonrası çalışmalar yapan ve dersler veren Polatel, şu anda Hrant Dink Vakfı’nda Bolis Enstitüsü’nde araştırma koordinatörü olarak çalışıyor. Araştırma alanları içerisinde soykırım, mülkiyet politikaları, toprak sorunu, kültürel miras, hukuk tarihi ve geç Osmanlı’da devlet-toplum ilişkileri bulunuyor.
2010 yılında başladığı sosyoloji eğitimine 2013 ve 2014 yılları arasında Universitat Potsdam Sosyoloji Bölümü’nde devam eden Kübra Kurt Çalışkan, lisansını 2016 yılında İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nde tamamladı. Hemen ardından başladığı Mimar Sinan Üniversitesi Genel Sosyoloji ve Metodoloji yüksek lisansını 2019 yılında “Bir Yeraltı Ekonomisi Olarak Definecilik: Van Örneği” başlıklı teziyle tamamladı. İlgi alanları arasında göç, kimlik ve cinsiyet meseleleri bulunmaktadır.
Okuma Önerileri
Ayhan Aktar, Varlık Vergisi ve Türkleştirme Politikaları, İletişim Yayınları, 2000.
Barış Ünlü, Türklük Sözleşmesi: Oluşumu, İşleyişi ve Krizi, Dipnot Yayınları, 2018.
Bedross Der Matossian, “The Taboo within the Taboo: The Fate of ‘Armenian Capital’ at the End of The Ottomon Empire,” European Jornal of Turkish Studies, 2011. (https://journals.openedition.org/ejts/4411)
Cahit Abdullahzade, “Emval-i Metruke kapsamındaki mülkiyet davalarının Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi süreci açısından değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 62, Sayı 2, s.317, 1 Haziran 2013.
Ellinor Morack, The Dowry of the State? The Politics of Abandoned Property and the Population Exchange in Turkey, 1921-1945, University of Bamberg Press, 2017.
Facebook, Define Dergisi, (https://www.facebook.com/definedergisi/)
Kübra Kurt Çalışkan, Bir Yeraltı Ekonomisi Olarak Definecilik: Van Örneği, 2014. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp)
Lusine Kharatyan (der.), Muş, Güzel Muş: Ermenistan’dan ve Türkiye’den Hatıraları Resmetmek, dvv international, Anadolu Kültür, 2013. (https://www.anadolukultur.org/36-yayinlarimiz/563-mus-guzel-mus/)
Nevzat Onaran, Osmanlı’da Ermeni ve Rum Mallarının Türkleştirilmesi (1914-1919) Emval-i Metruke’nin Tasfiyesi-I, Evrensel Basım Yayın, 2013.
Nevzat Onaran, Cumhuriyet’te Ermeni ve Rum Mallarının Türkleştirilmesi (1920-1930) Emval-i Metruke’nin Tasfiyesi, Evrensel Basım Yayın, 2013.
Oya Gözel, “Geri Dönüş ve Ermeni Emval-i Metrukesinin İadesi: Kayseri (1918-1920)”, Praksis Dergisi, Cilt 3, Sayı 39, s. 145-171, 15 Kasım 2015.
Ömer Turan, Gürkan Güven Öztan, Erken Cumhuriyet Döneminde İnkârcılık, Emvâl-i Metrûke ve Devlet Kapasitesi, Praksis Dergisi, Cilt 3, Sayı 39, 5 Kasım 2015.
Sait Çetinoğlu, Sermayenin Türkleştirilmesi, Resmi Tarih Tartışmaları (der. Fikret Başkaya) içinde, Özgür Üniversite Yayınları, 2008.
Taner Akçam, Ümit Kurt, Kanunların Ruhu: Emval-i Metruke Kanunlarında Soykırımın İzini Sürmek, İletişim Yayınları, 2012.
Uğur Ümit Üngör, Mehmet Polatel, Confiscation and Destruction: The Young Seizure of Armenian Property, Bloomsbury Publishing, 2011.
Uğur Kulaç, Anadolu Definecileri Derneği, Facebook. (https://www.facebook.com/anadoludefinecileridernegi/)
Ümit Kurt, The Armenians of Aintab: The Economics of Genocide in an Ottoman Province, Harvard Uniersity Press, 2021.
Yaşar Kemal, Demirciler Çarşısı Cinayeti, Yapı Kredi Yayınları, 2004.
Zerrin Özlem Biner, Acts of Defacement, Memories of Loss: Ghostly Affects of the “Armenian Crisis” in Mardin, Southeastern Turkey, Indiana University Press, Cilt 22, Sayı 2, s. 68-94, 2010.
İzleme Önerileri
Hrant Dink Vakfı, Yok Edilen Medeniyet: Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemlerinde Gayrimüslim Varlığı Konferansı, 20-21 Kasım 2015. (https://hrantdink.org/tr/bolis/faaliyetler/projeler/tarih-programi/159-yok-edilen-medeniyet-gec-osmanli-ve-erken-cumhuriyet-donemlerinde-gayrimuslim-varligi-konferansi)
TRT Arşiv, Uğur Dündar ile Çarşamba Gecesi, TRT, 1986.
Yılmaz Güney (yön.) Umut, Güney Film, 1970.
Lisans öğrenimini 2001 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde tamamlayan Kasım Akbaş yüksek lisans ve doktora çalışmalarını Anadolu Üniversitesi’nde gerçekleştirdi. Çalışmaları hukuk sosyolojisi başta olmak üzere, hukuk felsefesi, devlet ve hukuk kuramı, insan hakları alanlarında yoğunlaşmıştır. Hukukun Büyübozumu ve Avukatlık Mesleğinin Ekonomi Politiği başlığıyla yayımlanmış iki kitabı bulunmaktadır. Meslektaşları ile birlikte Costas Douzinas’tan yaptığı İnsan Haklarının Sonu [The End of Human Rights], İnsan Hakları ve İmparatorluk [Human Rights and Empire] ile Hukuk, Adalet ve İnsan Hakları kitaplarının çevirileri, Türkiye’deki insan hakları literatürü için önemli katkılar olmuştur. Yine meslektaşları ile birlikte kaleme aldıkları Çağdaş Hukuk Düşüncesine Giriş kitabı Türkçe hukuk düşüncesi literatüründe önemli bir yer edinmiştir. Hukuk Kuramı, Praksis ve Ankara Barosu dergilerinde yayın kurulu üyesidir. 2011 Türk Sosyal Bilimciler Derneği Genç Sosyal Bilimciler Ödülleri kapsamında Kitap ve Makale Kategorisi’nde Mansiyon Ödülü; 2014 Raoul Wallenberg İnsan Hakları ve İnsancıl Hukuk Enstitüsü İnsan Hakları Araştırmaları Mükemmellik Ödülü ve 2019 Halit Çelenk Hukuk Ödülü sahibidir. Barış Bildirisi imzacısı olması sebebiyle, 686 sayılı KHK ile üniversiteden ihraç edilmiştir. Çalışmalarını avukat ve bağımsız araştırmacı olarak sürdürmektedir.
Mehmet Polatel, lisansını ODTÜ Uluslararası İlişkiler Bölümü, yüksek lisansını Koç Üniversitesi Karşılaştırmalı Tarih ve Toplum Çalışmaları ve doktorasını Boğaziçi Üniversitesi Atatürk İlke ve İnkılapları Enstitüsü’nde tamamladı. Ann Arbor Michigan Üniversitesi Ermeni Araştırmaları Bölümü’nde ve Güney Kaliforniya Üniversitesi Shoah Vakfı Soykırım Araştırmaları Merkezi’nde doktora sonrası çalışmalar yapan ve dersler veren Polatel, şu anda Hrant Dink Vakfı’nda Bolis Enstitüsü’nde araştırma koordinatörü olarak çalışıyor. Araştırma alanları içerisinde soykırım, mülkiyet politikaları, toprak sorunu, kültürel miras, hukuk tarihi ve geç Osmanlı’da devlet-toplum ilişkileri bulunuyor.
2010 yılında başladığı sosyoloji eğitimine 2013 ve 2014 yılları arasında Universitat Potsdam Sosyoloji Bölümü’nde devam eden Kübra Kurt Çalışkan, lisansını 2016 yılında İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nde tamamladı. Hemen ardından başladığı Mimar Sinan Üniversitesi Genel Sosyoloji ve Metodoloji yüksek lisansını 2019 yılında “Bir Yeraltı Ekonomisi Olarak Definecilik: Van Örneği” başlıklı teziyle tamamladı. İlgi alanları arasında göç, kimlik ve cinsiyet meseleleri bulunmaktadır.
Okuma Önerileri
Ayhan Aktar, Varlık Vergisi ve Türkleştirme Politikaları, İletişim Yayınları, 2000.
Barış Ünlü, Türklük Sözleşmesi: Oluşumu, İşleyişi ve Krizi, Dipnot Yayınları, 2018.
Bedross Der Matossian, “The Taboo within the Taboo: The Fate of ‘Armenian Capital’ at the End of The Ottomon Empire,” European Jornal of Turkish Studies, 2011. (https://journals.openedition.org/ejts/4411)
Cahit Abdullahzade, “Emval-i Metruke kapsamındaki mülkiyet davalarının Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi süreci açısından değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 62, Sayı 2, s.317, 1 Haziran 2013.
Ellinor Morack, The Dowry of the State? The Politics of Abandoned Property and the Population Exchange in Turkey, 1921-1945, University of Bamberg Press, 2017.
Facebook, Define Dergisi, (https://www.facebook.com/definedergisi/)
Kübra Kurt Çalışkan, Bir Yeraltı Ekonomisi Olarak Definecilik: Van Örneği, 2014. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp)
Lusine Kharatyan (der.), Muş, Güzel Muş: Ermenistan’dan ve Türkiye’den Hatıraları Resmetmek, dvv international, Anadolu Kültür, 2013. (https://www.anadolukultur.org/36-yayinlarimiz/563-mus-guzel-mus/)
Nevzat Onaran, Osmanlı’da Ermeni ve Rum Mallarının Türkleştirilmesi (1914-1919) Emval-i Metruke’nin Tasfiyesi-I, Evrensel Basım Yayın, 2013.
Nevzat Onaran, Cumhuriyet’te Ermeni ve Rum Mallarının Türkleştirilmesi (1920-1930) Emval-i Metruke’nin Tasfiyesi, Evrensel Basım Yayın, 2013.
Oya Gözel, “Geri Dönüş ve Ermeni Emval-i Metrukesinin İadesi: Kayseri (1918-1920)”, Praksis Dergisi, Cilt 3, Sayı 39, s. 145-171, 15 Kasım 2015.
Ömer Turan, Gürkan Güven Öztan, Erken Cumhuriyet Döneminde İnkârcılık, Emvâl-i Metrûke ve Devlet Kapasitesi, Praksis Dergisi, Cilt 3, Sayı 39, 5 Kasım 2015.
Sait Çetinoğlu, Sermayenin Türkleştirilmesi, Resmi Tarih Tartışmaları (der. Fikret Başkaya) içinde, Özgür Üniversite Yayınları, 2008.
Taner Akçam, Ümit Kurt, Kanunların Ruhu: Emval-i Metruke Kanunlarında Soykırımın İzini Sürmek, İletişim Yayınları, 2012.
Uğur Ümit Üngör, Mehmet Polatel, Confiscation and Destruction: The Young Seizure of Armenian Property, Bloomsbury Publishing, 2011.
Uğur Kulaç, Anadolu Definecileri Derneği, Facebook. (https://www.facebook.com/anadoludefinecileridernegi/)
Ümit Kurt, The Armenians of Aintab: The Economics of Genocide in an Ottoman Province, Harvard Uniersity Press, 2021.
Yaşar Kemal, Demirciler Çarşısı Cinayeti, Yapı Kredi Yayınları, 2004.
Zerrin Özlem Biner, Acts of Defacement, Memories of Loss: Ghostly Affects of the “Armenian Crisis” in Mardin, Southeastern Turkey, Indiana University Press, Cilt 22, Sayı 2, s. 68-94, 2010.
İzleme Önerileri
Hrant Dink Vakfı, Yok Edilen Medeniyet: Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemlerinde Gayrimüslim Varlığı Konferansı, 20-21 Kasım 2015. (https://hrantdink.org/tr/bolis/faaliyetler/projeler/tarih-programi/159-yok-edilen-medeniyet-gec-osmanli-ve-erken-cumhuriyet-donemlerinde-gayrimuslim-varligi-konferansi)
TRT Arşiv, Uğur Dündar ile Çarşamba Gecesi, TRT, 1986.
Yılmaz Güney (yön.) Umut, Güney Film, 1970.