4.bölüm
Yaşam ve ölüm arasında organ nakli
Adalet Atlası’nın bu bölümünde sağlığın adaletle kesişim noktalarına, organ nakillerinden yola çıkarak bakıyoruz. Tıbbi antropoloji alanından Aslıhan Sanal, organ nakli cerrahı Cüneyt Kayaalp ve tıp hukukçusu Özge Yücel ile birlikte böbrek naklinden yola çıkarak sağlık hakkını ve sınırlarını konuşuyoruz.
Oyuncu Nezaket Erden’in, Aslıhan Sanal’ın Metis’ten çıkan “Yeni Organlar Yeni Hayatlar: Organ Nakli, Ahlak ve Ekonomi” kitabından bir hikâyeyi seslendirmesiyle açılan bölümde hem canlıdan canlıya hem kadavradan nakil süreçleri konu ediliyor. Bölümde yanıtını aradığımız bazı sorular şöyle:
Aile içi organ nakillerinde nasıl bir ahlak ekonomisi yürüyor? Sağlık hizmetlerindeki eşitsizlik ve adaletsizlikler organ nakillerine nasıl yansıyor? Doktorlar, organ bağışı için gereken beyin ölümü beyanında neden bulunamıyor? Dağıtıcı adalet, az sayıda kadavranın bölüşümünde nasıl işliyor? Aile üyeleri, bağış vasiyetlerini nasıl yok sayabiliyor? Öldükten sonra bedenlerimiz kime ait oluyor?
Oyuncu Nezaket Erden’in, Aslıhan Sanal’ın Metis’ten çıkan “Yeni Organlar Yeni Hayatlar: Organ Nakli, Ahlak ve Ekonomi” kitabından bir hikâyeyi seslendirmesiyle açılan bölümde hem canlıdan canlıya hem kadavradan nakil süreçleri konu ediliyor. Bölümde yanıtını aradığımız bazı sorular şöyle:
Aile içi organ nakillerinde nasıl bir ahlak ekonomisi yürüyor? Sağlık hizmetlerindeki eşitsizlik ve adaletsizlikler organ nakillerine nasıl yansıyor? Doktorlar, organ bağışı için gereken beyin ölümü beyanında neden bulunamıyor? Dağıtıcı adalet, az sayıda kadavranın bölüşümünde nasıl işliyor? Aile üyeleri, bağış vasiyetlerini nasıl yok sayabiliyor? Öldükten sonra bedenlerimiz kime ait oluyor?
Konuklar hakkında
Özge Yücel, 2007 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun olmuştur. Yüksek lisans ve doktora eğitimini medeni hukuk alanında yine Ankara Üniversitesi’nde tamamladı ve 2013’te hukuk doktoru unvanını kazandı. 2013’ten beri Ufuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde öğretim üyesi olarak çalışıyor. Doçentliğini 2018 yılında medeni hukuk alanında aldı. 2021 yılında Ufuk Üniversitesi Cinsel Tacize Karşı Önlem ve Destek Birimi’nin kuruluşunda yer almış olup halen birimin koordinatörüdür. Medeni hukuk içinde çalışmalarını çocuk hakları, toplumsal cinsiyet, sağlık ve tıp hukuku alanlarında yoğunlaştıran Yücel’in bu konularda çeşitli makaleleri ve kitapları bulunmaktadır. Sağlık ve Tıp Hukukunda Sorumluluk ve İnsan Hakları adlı kitabın editörlüğünü yapmıştır. Yayımlanan son monografisi “Ayırt Etme Gücünden Yoksun Kişiler Adına Alınan Tıbbi Kararlarda Özerklik Hakkının Korunması ve Hasta Talimatları” adını taşımaktadır.
Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden 1989 yılında tıp doktoru olarak mezun olan Cüneyt Kayaalp, Ankara Numune Hastanesi'nde Genel Cerrahi İhtisası ve Türkiye Yüksek İhtisas Hastanesi'nde Gastroenteroloji Üst İhtisası yaptı. 1990'lı yıllarda, Türkiye Yüksek İhtisas Hastanesi'nin ilk karaciğer nakli programında yer aldı. New York'ta Mount Sinai Hastanesi'nde karaciğer nakli programı için eğitim aldı. Japonya Kyoto Üniversitesi'nde canlı vericili karaciğer nakli programında çalıştı. Türkiye’ye döndükten sonra Malatya İnönü Üniversitesi'nde çalışmaya başladı ve buradaki ilk canlı vericili karaciğer nakillerinde görev aldı. İnönü Üniversitesi Karaciğer Nakli Enstitüsü'nün kuruluşunda yer aldı. Enstitü’nün müdür yardımcılığı pozisyonunda görev aldı. Bu esnada böbrek naklinin laparoskopik donör nefrektomi programının başlamasına önayak oldu. Aynı dönemde Miami’deki Jackson's Tıp Merkezi'nde pankreas nakli üzerinde çalıştı. Türkiye’ye dönüşünde hem pankreas hem de ince bağırsak nakli ameliyatlarında görev aldı. Elazığ Fırat Üniversitesi, Türkiye Yüksek İhtisas Hastanesi, Urfa Harran Üniversitesi, Adana Şehir Hastanesi, Ankara Numune Hastanesi ve Bakü Gümrük Hastanesi'nde ilk canlı vericili karaciğer nakillerinin gerçekleştirilmesinde aktif olarak ameliyatlara girerek destek oldu. 2021 yılından itibaren İstanbul, Yeditepe Üniversitesi Sindirim Sistemi Cerrahisi ve Abdominal Organ Nakli Bölümü'nün direktörlüğünü yürütmektedir.
Dr. Aslıhan Sanal, bilim ve teknoloji alanlarında çalışmalar yapan bir kültürel antropologdur. Türkiye’deki organ nakilleri ve organ ticareti alanındaki çalışmasının İngilizceden çevirisi Metis Yayınları’ndan “Yeni Organlar Yeni Hayatlar: Organ Nakli, Ahlak ve Ekonomi” adı altında yayımlandı. Kitap, the Massachusetts Institute of Technology (MIT) çatısı altında yaptığı doktora tezinin de konusudur. Sanal’ın ilerleyen yıllardaki araştırmaları Almanya’da klinik, laboratuvar ve bilimsel bilincin oluşumu üzerine yoğunlaşır. The European Molecular Biology Laboratory’nin The German Synchrotron Research Centre kampüsünde uzun yıllar sözlü tarih çalışmaları yapan Sanal, görsellik, deneyim, benlik oluşumu ile Avrupa’da bilim ve moleküler biyoloji tarihi konularına odaklandı. Sanal, 2021’den itibaren Harvard Medical School’un Global Health and Social Medicine bölümünde etnografik metodoloji dersi vermektedir.
Okuma Önerileri
Arif Barış Özbilen, İnsan Kökenli Biyolojik Maddelere İlişkin Hukuki İşlemler, Vedat Kitapçılık, 2011.
Asena Günal, “Türkiye’de Devlet-Vatandaş İlişkilerine Sağlık Sistemi Üzerinden Bakmak: Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi ve Başarısızlık Nedenleri”, Osman Savaşkan ve Mehmet Ertan (der.), Türkiye’nin Büyük Dönüşümü: Ayşe Buğra’ya Armağan içinde, İletişim Yayınları, 2018.
Aslıhan Sanal, Yeni Organlar, Yeni Hayatlar: Organ Nakli, Ahlak ve Ekonomi, çev. Selin Siral, Metis Yayınları, 2013.
Çağlar Keyder vd. (der.), Avrupa’da ve Türkiye’de Sağlık Politikaları: Reformlar, Sorunlar, Tartışmalar, İletişim Yayınları, 2007.
Katy Waldman, “The Short Story at the Center of the ‘Bad Art Friend’ Saga”, the New Yorker, 2021.
Kazuo Ishiguro, Beni Asla Bırakma, çev. Mine Haydaroğlu, YKY, 2019.
Özge Yücel, Ayırt Etme Gücünden Yoksun Kişiler Adına Alınan Tıbbi Kararlarda Özerklik Hakkının Korunması ve Hasta Talimatları, Seçkin Yayıncılık, 2018.
Özge Yücel, “Tıbbi Müdahalelerde Onam Hakkının Sınırı Olarak Üstün Yarar”, İstanbul Hukuk Mecmuası, Cilt 79, Sayı 2, s. 441-483, 2021. (https://dergipark.org.tr/tr/pub/ihm/issue/62388/940739)
Özlem Koçak Süren, “Organ ve Doku Naklinin Yasal ve Etik Açıdan İncelenmesi”, TBB Dergisi, Sayı 73, s. 174-195, 2007. (http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2007-73-374)
Yeşim Işıl Ülman, “Kan ve Kan Ürünlerinin Transfüzyonu ve Tıbbi Etik”, Damla Kan Merkezleri ve Transfüzyon Derneği Bülteni, Sayı 20, s. 1-4, 1998. (http://kmtd.org.tr/damla/20.pdf)
İzleme Önerileri
Deniz Tortum (yön.) Maddenin Halleri, 2020.
Malgorzata Szumowska (yön.) Yüz (Mug) (Twarz), 2018.
Mark Romanek (yön.) Never Let Me Go, 2010.
Michael Moore (yön.) Sicko, 2007.
Nick Cassavetes (yön.) My Sister’s Keeper, 2009.
Güncel Sanat İşleri
Nazif Topçuoğlu, Offal still-lifes işleri, 1997-2003. (http://naziftopcuoglu.com/works/offal-still-lifes/)
Özge Yücel, 2007 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun olmuştur. Yüksek lisans ve doktora eğitimini medeni hukuk alanında yine Ankara Üniversitesi’nde tamamladı ve 2013’te hukuk doktoru unvanını kazandı. 2013’ten beri Ufuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde öğretim üyesi olarak çalışıyor. Doçentliğini 2018 yılında medeni hukuk alanında aldı. 2021 yılında Ufuk Üniversitesi Cinsel Tacize Karşı Önlem ve Destek Birimi’nin kuruluşunda yer almış olup halen birimin koordinatörüdür. Medeni hukuk içinde çalışmalarını çocuk hakları, toplumsal cinsiyet, sağlık ve tıp hukuku alanlarında yoğunlaştıran Yücel’in bu konularda çeşitli makaleleri ve kitapları bulunmaktadır. Sağlık ve Tıp Hukukunda Sorumluluk ve İnsan Hakları adlı kitabın editörlüğünü yapmıştır. Yayımlanan son monografisi “Ayırt Etme Gücünden Yoksun Kişiler Adına Alınan Tıbbi Kararlarda Özerklik Hakkının Korunması ve Hasta Talimatları” adını taşımaktadır.
Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden 1989 yılında tıp doktoru olarak mezun olan Cüneyt Kayaalp, Ankara Numune Hastanesi'nde Genel Cerrahi İhtisası ve Türkiye Yüksek İhtisas Hastanesi'nde Gastroenteroloji Üst İhtisası yaptı. 1990'lı yıllarda, Türkiye Yüksek İhtisas Hastanesi'nin ilk karaciğer nakli programında yer aldı. New York'ta Mount Sinai Hastanesi'nde karaciğer nakli programı için eğitim aldı. Japonya Kyoto Üniversitesi'nde canlı vericili karaciğer nakli programında çalıştı. Türkiye’ye döndükten sonra Malatya İnönü Üniversitesi'nde çalışmaya başladı ve buradaki ilk canlı vericili karaciğer nakillerinde görev aldı. İnönü Üniversitesi Karaciğer Nakli Enstitüsü'nün kuruluşunda yer aldı. Enstitü’nün müdür yardımcılığı pozisyonunda görev aldı. Bu esnada böbrek naklinin laparoskopik donör nefrektomi programının başlamasına önayak oldu. Aynı dönemde Miami’deki Jackson's Tıp Merkezi'nde pankreas nakli üzerinde çalıştı. Türkiye’ye dönüşünde hem pankreas hem de ince bağırsak nakli ameliyatlarında görev aldı. Elazığ Fırat Üniversitesi, Türkiye Yüksek İhtisas Hastanesi, Urfa Harran Üniversitesi, Adana Şehir Hastanesi, Ankara Numune Hastanesi ve Bakü Gümrük Hastanesi'nde ilk canlı vericili karaciğer nakillerinin gerçekleştirilmesinde aktif olarak ameliyatlara girerek destek oldu. 2021 yılından itibaren İstanbul, Yeditepe Üniversitesi Sindirim Sistemi Cerrahisi ve Abdominal Organ Nakli Bölümü'nün direktörlüğünü yürütmektedir.
Dr. Aslıhan Sanal, bilim ve teknoloji alanlarında çalışmalar yapan bir kültürel antropologdur. Türkiye’deki organ nakilleri ve organ ticareti alanındaki çalışmasının İngilizceden çevirisi Metis Yayınları’ndan “Yeni Organlar Yeni Hayatlar: Organ Nakli, Ahlak ve Ekonomi” adı altında yayımlandı. Kitap, the Massachusetts Institute of Technology (MIT) çatısı altında yaptığı doktora tezinin de konusudur. Sanal’ın ilerleyen yıllardaki araştırmaları Almanya’da klinik, laboratuvar ve bilimsel bilincin oluşumu üzerine yoğunlaşır. The European Molecular Biology Laboratory’nin The German Synchrotron Research Centre kampüsünde uzun yıllar sözlü tarih çalışmaları yapan Sanal, görsellik, deneyim, benlik oluşumu ile Avrupa’da bilim ve moleküler biyoloji tarihi konularına odaklandı. Sanal, 2021’den itibaren Harvard Medical School’un Global Health and Social Medicine bölümünde etnografik metodoloji dersi vermektedir.
Okuma Önerileri
Arif Barış Özbilen, İnsan Kökenli Biyolojik Maddelere İlişkin Hukuki İşlemler, Vedat Kitapçılık, 2011.
Asena Günal, “Türkiye’de Devlet-Vatandaş İlişkilerine Sağlık Sistemi Üzerinden Bakmak: Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi ve Başarısızlık Nedenleri”, Osman Savaşkan ve Mehmet Ertan (der.), Türkiye’nin Büyük Dönüşümü: Ayşe Buğra’ya Armağan içinde, İletişim Yayınları, 2018.
Aslıhan Sanal, Yeni Organlar, Yeni Hayatlar: Organ Nakli, Ahlak ve Ekonomi, çev. Selin Siral, Metis Yayınları, 2013.
Çağlar Keyder vd. (der.), Avrupa’da ve Türkiye’de Sağlık Politikaları: Reformlar, Sorunlar, Tartışmalar, İletişim Yayınları, 2007.
Katy Waldman, “The Short Story at the Center of the ‘Bad Art Friend’ Saga”, the New Yorker, 2021.
Kazuo Ishiguro, Beni Asla Bırakma, çev. Mine Haydaroğlu, YKY, 2019.
Özge Yücel, Ayırt Etme Gücünden Yoksun Kişiler Adına Alınan Tıbbi Kararlarda Özerklik Hakkının Korunması ve Hasta Talimatları, Seçkin Yayıncılık, 2018.
Özge Yücel, “Tıbbi Müdahalelerde Onam Hakkının Sınırı Olarak Üstün Yarar”, İstanbul Hukuk Mecmuası, Cilt 79, Sayı 2, s. 441-483, 2021. (https://dergipark.org.tr/tr/pub/ihm/issue/62388/940739)
Özlem Koçak Süren, “Organ ve Doku Naklinin Yasal ve Etik Açıdan İncelenmesi”, TBB Dergisi, Sayı 73, s. 174-195, 2007. (http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2007-73-374)
Yeşim Işıl Ülman, “Kan ve Kan Ürünlerinin Transfüzyonu ve Tıbbi Etik”, Damla Kan Merkezleri ve Transfüzyon Derneği Bülteni, Sayı 20, s. 1-4, 1998. (http://kmtd.org.tr/damla/20.pdf)
İzleme Önerileri
Deniz Tortum (yön.) Maddenin Halleri, 2020.
Malgorzata Szumowska (yön.) Yüz (Mug) (Twarz), 2018.
Mark Romanek (yön.) Never Let Me Go, 2010.
Michael Moore (yön.) Sicko, 2007.
Nick Cassavetes (yön.) My Sister’s Keeper, 2009.
Güncel Sanat İşleri
Nazif Topçuoğlu, Offal still-lifes işleri, 1997-2003. (http://naziftopcuoglu.com/works/offal-still-lifes/)