11. Bölüm
Kul hakkı
Adalet Atlası’nın 11. bölümünde akademisyen ilahiyatçı Hidayet Şefkatli Tuksal, kelâm alanında öğretim üyeliği yapan Mehmet Evkuran ve siyaset bilimci Halil İbrahim Yenigün ile İslam ve adaletin kesişim noktalarını konuşuyoruz. Çıkış noktası olarak kul hakkı alan bölümde, Müslüman çoğunluğun Türkiye’de neden adaletsizliklere yüksek sesle itiraz etmediğini sorguluyoruz.
İslam teolojisinde adaletin yerini ve pratikte İslam kurumsallaşırken adalet eksenli ekollerin neden geri planda kaldığını şu sorular eşliğinde tartışıyoruz:
İslam’a göre insan adaletsizliğe mi meyilli? Tanrıyı adaletin mi yoksa merhametin kaynağı olarak mı görüyoruz? Kullar arasındaki adalet nasıl inşa ediliyor? Kadın-erkek arasındaki ilişkide kul hakkı nasıl öteleniyor? Adaleti zemin alan hangi İslami ekoller bastırıldı? Müslüman çoğunluk Türkiye’de neden muhalif akımları sahiplenmiyor? Bunda cemaatlerin rolü ne?
İslam teolojisinde adaletin yerini ve pratikte İslam kurumsallaşırken adalet eksenli ekollerin neden geri planda kaldığını şu sorular eşliğinde tartışıyoruz:
İslam’a göre insan adaletsizliğe mi meyilli? Tanrıyı adaletin mi yoksa merhametin kaynağı olarak mı görüyoruz? Kullar arasındaki adalet nasıl inşa ediliyor? Kadın-erkek arasındaki ilişkide kul hakkı nasıl öteleniyor? Adaleti zemin alan hangi İslami ekoller bastırıldı? Müslüman çoğunluk Türkiye’de neden muhalif akımları sahiplenmiyor? Bunda cemaatlerin rolü ne?
Konuklar hakkında
1980-1985 yılları arasında A. Ü. İlahiyat fakültesinde lisans eğitimi gören Hidayet Şefkatli Tuksal, A. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Hadis dalında başladığı doktora çalışmasını 1998 yılında "Kadın Aleyhtarı Rivayetlerde Ataerkil Geleneğin Tesirleri" adlı teziyle tamamladı. Doktora tezi 2000 yılından beri "Kadın Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki İzdüşümleri” adıyla basılmakta olan Tuksal, 1990-1996 yılları arasında Din Kültürü Meslek Dersleri öğretmeni olarak Ankara Mamak İHL, İstanbul Üsküdar İHL ve Tevfik İleri İHL'de görev yaptı. 2014-2017 yılları arasında Mardin Artuklu Üniversitesi Antropoloji Bölümü’nde öğretim üyesi olarak görev aldı. Tuksal, halen Kırıkkale Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Felsefe ve Din Bilimleri Bölümünde Din Sosyolojisi Ana Bilim Dalı'nda Yrd. Doç. olarak görev yapmaktadır.
Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler, Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Jeoloji Mühendisliği bölümlerinde birer yıl devam ettikten sonra, 1986 yılında girdiği Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden 1991 yılında mezun olan Mehmet Evkuran, yaklaşık 9 yıl Milli Eğitim Bakanlığında öğretmen olarak çalıştı. 2000 yılında Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Kelam Anabilim Dalı’na araştırma görevlisi olarak atandı. “Ehl-i Sünnet Siyaset Düşüncesinin Yapısı ve Sorunları” başlıklı teziyle 2003 yılında doktorasını tamamlayan Evkuran, 2012 yılında profesör unvanı aldı. Halen Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kelam Anabilim Dalı’nda öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Kelam Tarihi ve Ekolleri (2020), Sünni Paradigmayı Anlamak (2019), Sosyal Bilimler Mantığı ve Kelâm (2005) sivil toplum çalışmalarını da yürüten Evkuran’ın yayınlanmış kitaplarından bazılarıdır.
Doktorasını 2013 yılında Virginia Üniversitesi’nin Siyaset Teorisi programından alan Halil İbrahim Yenigün, doktora sonrasında İstanbul Ticaret Üniversitesi’nde öğretim üyesi olarak çalıştı. Akademinin yanısıra bilginin özgür ve sınıfsız üretimi ve yayımı ile insan hakları konularında çalışmalar yapan sivil toplum kuruluşlarında yer aldı. 2016 Barış Bildirisi’nin hemen sonrasında işten çıkarılmasını takiben ülkeden ayrıldı ve 2016-17’de Almanya Berlin’de “Avrupa’da Orta Doğu-Orta Doğu’da Avrupa” (EUME) postdoktora programını tamamladıktan sonra ABD’ye dönerek Stanford Üniversitesi’nin Abbasi İslam Araştırmaları programında 2017-19 yılları arasında postdoktora araştırmacısı olarak çalıştı. 2019-20 yılında öğretim görevlisi olarak çeşitli Bay Area üniversitelerinde dersler verdi. Halen Virginia’da ikamet ediyor. Çalışma sahaları arasında siyaset teorisi, çağdaş Müslüman siyaset düşüncesi ve Türkiye ile Orta Doğu siyaseti gibi konular bulunan Yenigün’ün bu konularda ve özellikle Türkiye’de ve dünyada İslamcılık üzerine makale, değerlendirme ve mülâkatları yayımlanmıştır.
Okuma Önerileri
Ali Şeriati, Dine Karşı Din, çev. Doğan Özlük, Fecr Yayınevi, Ankara, 2019.
Ebrahim Moosa, "The dilemma of Islamic rights schemes." Journal of Law & Religion 15: 185, 2000.
Elizabeth Thompson, Justice interrupted: the struggle for constitutional government in the Middle East, Harvard University Press, 2013.
Eric Hoffer, Kesin İnançlılar, (çev.) Erkıl Günur, Olvido Yayınları, 2019.
Gürbüz Özdemir, Tanzimat Dönemi Ulemasından Muhalif Bir Şahsiyet: Sarıyerli Hoca Mehmed Sadık Efendi, Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, 20, no:45, Güz 2019.
Halil İbrahim Yenigün, The New Antinomies of Islamic Movement in the Post-Gezi Turkey: Islamism vs. Muslimism, Turkish Studies 18/2, s. 229-250, 2017.
Halil İbrahim Yenigün, The Rise and Demise of Civilizational Thinking in Contemporary Muslim Political Thought, Debates on Civilization in the Muslim World: Critical Perspective on Islam and Modernity içinde, s. 195-225, Oxford University Press, 2017
Hidayet Şefkatli Tuksal, Kadın Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki İzdüşümleri, OTTO Yayınları, 2000.
İlhami Güler, Allah’ın Ahlakîliği Sorunu-Ehl-i Sünnet’in Allah Tasavvuruna Ahlakî Açıdan Eleştirel Bir Yaklaşım, Ankara Okulu Yayınları, Ankara.
İlhami Güler, Derin Ahlâk, Ankara Okulu Yayınları, 2015.
İlhami Güler, Direniş Teolojisi, Ankara Okulu Yayınları, 2010.
İlhami Güler, Real Politik ve Muhafazakârlık, Ankara Okulu Yayınları, 2014.
İlhami Güler, Özgürlükçü Teoloji Yazıları, Ankara Okulu Yayınları, 2004.
John T. Chalcraft, Popular Politics in the Making of the Modern Middle East. Cambridge: Cambridge University Press, 2016.
Kecia Ali, Cinsel Ahlak ve İslam, İletişim Yayınları, 2015.
Mahsum Aytepe, Özgürlük Otorite Tevhid, Çıra Yayınları, İstanbul, 2019.
Majid Khadduri, The Islamic conception of justice. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 1984.
Mehmet Evkuran, Sünnî Paradigmayı Anlamak- Bir Ekolün Politik ve Teolojik Yapılanması, Ankara Okulu Yayınları, Ankara.
Mehmet Evkuran, “İslam Düşüncesinden Otoritenin Tarihsel ve Teolojik Kurulumu: Allah’ın ve Sultânın Mutlaklığı Üzerine Tartışma”, Milel ve Nihal Dergisi, 14/1, s. 36-62, 2017.
Muhammed Muhtar Şankıti, İslam Medeniyetinde Anayasal Kriz- Büyük Fitneden Arap Baharına, (çev.) Muhammet Çelik, Mana Yayınları, İstanbul, 2020.
Omid Safi, Progressive Muslims: on justice, gender and pluralism. Oxford: Oneworld, 2003.
Ziyaüddin Serdar, Septik Bir Müslümanın Yolculuğu- Cenneti Arayan Adam, (çev.) İbrahim Kapalıkaya, Mahya Yayıncılık, İstanbul, 2018.
Röportaj
"Şankıti: Antik Sasani düşüncesi Müslüman aklı işgal etti", GazeteDuvar
1980-1985 yılları arasında A. Ü. İlahiyat fakültesinde lisans eğitimi gören Hidayet Şefkatli Tuksal, A. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Hadis dalında başladığı doktora çalışmasını 1998 yılında "Kadın Aleyhtarı Rivayetlerde Ataerkil Geleneğin Tesirleri" adlı teziyle tamamladı. Doktora tezi 2000 yılından beri "Kadın Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki İzdüşümleri” adıyla basılmakta olan Tuksal, 1990-1996 yılları arasında Din Kültürü Meslek Dersleri öğretmeni olarak Ankara Mamak İHL, İstanbul Üsküdar İHL ve Tevfik İleri İHL'de görev yaptı. 2014-2017 yılları arasında Mardin Artuklu Üniversitesi Antropoloji Bölümü’nde öğretim üyesi olarak görev aldı. Tuksal, halen Kırıkkale Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Felsefe ve Din Bilimleri Bölümünde Din Sosyolojisi Ana Bilim Dalı'nda Yrd. Doç. olarak görev yapmaktadır.
Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler, Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Jeoloji Mühendisliği bölümlerinde birer yıl devam ettikten sonra, 1986 yılında girdiği Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden 1991 yılında mezun olan Mehmet Evkuran, yaklaşık 9 yıl Milli Eğitim Bakanlığında öğretmen olarak çalıştı. 2000 yılında Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Kelam Anabilim Dalı’na araştırma görevlisi olarak atandı. “Ehl-i Sünnet Siyaset Düşüncesinin Yapısı ve Sorunları” başlıklı teziyle 2003 yılında doktorasını tamamlayan Evkuran, 2012 yılında profesör unvanı aldı. Halen Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kelam Anabilim Dalı’nda öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Kelam Tarihi ve Ekolleri (2020), Sünni Paradigmayı Anlamak (2019), Sosyal Bilimler Mantığı ve Kelâm (2005) sivil toplum çalışmalarını da yürüten Evkuran’ın yayınlanmış kitaplarından bazılarıdır.
Doktorasını 2013 yılında Virginia Üniversitesi’nin Siyaset Teorisi programından alan Halil İbrahim Yenigün, doktora sonrasında İstanbul Ticaret Üniversitesi’nde öğretim üyesi olarak çalıştı. Akademinin yanısıra bilginin özgür ve sınıfsız üretimi ve yayımı ile insan hakları konularında çalışmalar yapan sivil toplum kuruluşlarında yer aldı. 2016 Barış Bildirisi’nin hemen sonrasında işten çıkarılmasını takiben ülkeden ayrıldı ve 2016-17’de Almanya Berlin’de “Avrupa’da Orta Doğu-Orta Doğu’da Avrupa” (EUME) postdoktora programını tamamladıktan sonra ABD’ye dönerek Stanford Üniversitesi’nin Abbasi İslam Araştırmaları programında 2017-19 yılları arasında postdoktora araştırmacısı olarak çalıştı. 2019-20 yılında öğretim görevlisi olarak çeşitli Bay Area üniversitelerinde dersler verdi. Halen Virginia’da ikamet ediyor. Çalışma sahaları arasında siyaset teorisi, çağdaş Müslüman siyaset düşüncesi ve Türkiye ile Orta Doğu siyaseti gibi konular bulunan Yenigün’ün bu konularda ve özellikle Türkiye’de ve dünyada İslamcılık üzerine makale, değerlendirme ve mülâkatları yayımlanmıştır.
Okuma Önerileri
Ali Şeriati, Dine Karşı Din, çev. Doğan Özlük, Fecr Yayınevi, Ankara, 2019.
Ebrahim Moosa, "The dilemma of Islamic rights schemes." Journal of Law & Religion 15: 185, 2000.
Elizabeth Thompson, Justice interrupted: the struggle for constitutional government in the Middle East, Harvard University Press, 2013.
Eric Hoffer, Kesin İnançlılar, (çev.) Erkıl Günur, Olvido Yayınları, 2019.
Gürbüz Özdemir, Tanzimat Dönemi Ulemasından Muhalif Bir Şahsiyet: Sarıyerli Hoca Mehmed Sadık Efendi, Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, 20, no:45, Güz 2019.
Halil İbrahim Yenigün, The New Antinomies of Islamic Movement in the Post-Gezi Turkey: Islamism vs. Muslimism, Turkish Studies 18/2, s. 229-250, 2017.
Halil İbrahim Yenigün, The Rise and Demise of Civilizational Thinking in Contemporary Muslim Political Thought, Debates on Civilization in the Muslim World: Critical Perspective on Islam and Modernity içinde, s. 195-225, Oxford University Press, 2017
Hidayet Şefkatli Tuksal, Kadın Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki İzdüşümleri, OTTO Yayınları, 2000.
İlhami Güler, Allah’ın Ahlakîliği Sorunu-Ehl-i Sünnet’in Allah Tasavvuruna Ahlakî Açıdan Eleştirel Bir Yaklaşım, Ankara Okulu Yayınları, Ankara.
İlhami Güler, Derin Ahlâk, Ankara Okulu Yayınları, 2015.
İlhami Güler, Direniş Teolojisi, Ankara Okulu Yayınları, 2010.
İlhami Güler, Real Politik ve Muhafazakârlık, Ankara Okulu Yayınları, 2014.
İlhami Güler, Özgürlükçü Teoloji Yazıları, Ankara Okulu Yayınları, 2004.
John T. Chalcraft, Popular Politics in the Making of the Modern Middle East. Cambridge: Cambridge University Press, 2016.
Kecia Ali, Cinsel Ahlak ve İslam, İletişim Yayınları, 2015.
Mahsum Aytepe, Özgürlük Otorite Tevhid, Çıra Yayınları, İstanbul, 2019.
Majid Khadduri, The Islamic conception of justice. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 1984.
Mehmet Evkuran, Sünnî Paradigmayı Anlamak- Bir Ekolün Politik ve Teolojik Yapılanması, Ankara Okulu Yayınları, Ankara.
Mehmet Evkuran, “İslam Düşüncesinden Otoritenin Tarihsel ve Teolojik Kurulumu: Allah’ın ve Sultânın Mutlaklığı Üzerine Tartışma”, Milel ve Nihal Dergisi, 14/1, s. 36-62, 2017.
Muhammed Muhtar Şankıti, İslam Medeniyetinde Anayasal Kriz- Büyük Fitneden Arap Baharına, (çev.) Muhammet Çelik, Mana Yayınları, İstanbul, 2020.
Omid Safi, Progressive Muslims: on justice, gender and pluralism. Oxford: Oneworld, 2003.
Ziyaüddin Serdar, Septik Bir Müslümanın Yolculuğu- Cenneti Arayan Adam, (çev.) İbrahim Kapalıkaya, Mahya Yayıncılık, İstanbul, 2018.
Röportaj
"Şankıti: Antik Sasani düşüncesi Müslüman aklı işgal etti", GazeteDuvar