4. Bölüm
Hafızayla tanıklık: Heykeller neden bugün yıkılıyor?
Adalet Atlası’nın 4. bölümünde avukat yazar Fethiye Çetin, antropolog Adnan Çelik ve Hafıza Merkezi kurucularından akademisyen Özgür Sevgi Göral ile birlikte hafıza üzerinden kurulan tanıklığın şimdiye ve geleceğe etkileri üzerine düşünüyoruz. Bu bölümde Fethiye Çetin’in 2004 yılında yayımlanan ve anneannesi Heranuş’un 1915’te yaşadıklarını anlattığı Anneannem kitabından yola çıkarak geçmişteki adaletsizlikleri nasıl hatırladığımızı, bu bilgiyle geleceğin adaletini nasıl inşa ettiğimizi konuşuyoruz.
Birlikte yanıtını aradığımız sorular şöyle:
Geçmiş nasıl önümüze çıkıyor? Failin ve mağdurun hafızası nasıl oluşuyor? 1915’i hatırlarken kadınların ve erkeklerin anlattıkları nasıl farklılaşıyor? Kürtçenin yasaklı olması 1915 anlatılarına nasıl bir imkân açıyor? İmtiyazlı Türk ve Müslüman grup Anneannem’i okuduğunda nasıl tepkiler verdi? Hafızayla adalet talebi arasında nasıl bir ilişki var? Heykellerin bugün yıkılması ne demek? Bugünden yarına nasıl bir hafıza kalacak?
Birlikte yanıtını aradığımız sorular şöyle:
Geçmiş nasıl önümüze çıkıyor? Failin ve mağdurun hafızası nasıl oluşuyor? 1915’i hatırlarken kadınların ve erkeklerin anlattıkları nasıl farklılaşıyor? Kürtçenin yasaklı olması 1915 anlatılarına nasıl bir imkân açıyor? İmtiyazlı Türk ve Müslüman grup Anneannem’i okuduğunda nasıl tepkiler verdi? Hafızayla adalet talebi arasında nasıl bir ilişki var? Heykellerin bugün yıkılması ne demek? Bugünden yarına nasıl bir hafıza kalacak?
Konuklar hakkında
Antropolog Adnan Çelik, İsmail Beşikci Vakfı bünyesinde yürütülen bir araştırma projesi kapsamında Namık Kemal Dinç ile birlikte “Yüzyıllık Ah: Toplumsal Hafızanın İzinde 1915 Diyarbekir” (2015) kitabını yayınladı. Lucie Drechselová ile birlikte Kurds in Turkey: Ethnographies of Heterogeneous Experiences (2019) kitabının editörlüğünü yaptı. Kürt çalışmaları alanında akademik yayın yapan Toplum ve Kuram, Wêje û Rexne ve Kürt Tarihi gibi dergilerde yayın kurulu üyeliği yapan Çelik’in çalışma alanları arasında soykırım, toplumsal bellek, sözlü tarih, geçmişle hesaplaşma, politik şiddet ve ulus-aşırı Kürt siyasal ağları gibi konular bulunmaktadır. Çelik, 2019’dan beri Fransa’daki Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi (CNRS) bünyesinde Sciences Po Lille Üniversitesi’nde doktora sonrası araştırmacı olarak çalışmaktadır.
Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitiren Fethiye Çetin, İstanbul Barosu İnsan Hakları Merkezi Yürütme Kurulu üyeliği ve Azınlık Hakları Çalışma Grubu sözcülüğü yaptı. Anneannem (Metis, 2004) ve ‘Utanç Duyuyorum! Hrant Dink Cinayetinin Yargısı’ (Metis 2013) adlı kitapların yazarı olan Çetin, Ayşe Gül Altınay'la birlikte Torunlar (Metis, 2009) kitabını hazırlamıştır. Gazeteci Hrant Dink'in ve Agos'un avukatlığını yürüten Çetin, Dink'in ölümünün ardından ailesinin avukatlığını da üstlendi.
Hakikat Adalet Hafıza Merkezi kurucularından olan ve 2011 ile 2018 yılları arasında kurumun Hafıza Çalışmaları Program direktörü olarak çalışan Özgür Sevgi Göral, Boğaziçi Üniversitesi Atatürk Enstitüsü’nde erken dönem cumhuriyette çocuk suçluluğu ve ıslahevleri üzerine yazdığı tez ile master derecesini, 2017 yılında Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales (EHESS) Tarih bölümünde zorla kaybetmeler ve zorla göç üzerine yazdığı tez ile de doktora derecesini aldı. Devlet şiddeti ve politik şiddet, hukuk antropolojisi, hafıza çalışmaları ve toplumsal cinsiyet çalışmaları gibi konular üzerinde çalışmakta olan Göral, çalışmalarına şu anda Paris 8 Üniversitesinin Jeopolitik Enstitüsünde (Institut Français de Géopolitique) doktora sonrası araştırmacı olarak devam ediyor.
Okuma Önerileri
Adnan Çelik & Namık Kemal Dinç, Yüzyıllık Ah! Toplumsal Hafızanın İzinde 1915 Diyarbekir, İstanbul: İsmail Beşikçi Vakfı Yayınları, 2015.
Annette Wieviorka, The Era of the Witness. New York: Cornell University Press, 2006.
Beatriz Sarlo, Geçmiş Zaman. Bellek Kültürü ve Özneye Dönüş Üzerine Bir Tartışma, İstanbul: Metis Yayınları, 2012.
Fethiye Çetin, Anneannem, İstanbul: Metis Yayınları, 2004.
Fethiye Çetin & Ayşe Gül Altınay, Torunlar, İstanbul: Metis Yayınları, 2010.
Gülçiçek Günel Tekin, Kara Kefen, İstanbul: Belge Yayınları, 2009.
Gülçiçek Günel Tekin, Beni Yıkamadan Gömün, Kürtler Ermeni Soykırımını Anlatıyor, İstanbul: Belge Yayınları, 2013.
Hannah Arendt, Kötülüğün Sıradanlığı. Adolf Eichmann Kudüs’te, İstanbul: Metis Yayınları, 2014.
Jean Amery, Suç ve Kefaretin Ötesinde: Alt Edilmişliğin Üstesinden Gelme Denemeleri, Istanbul: Metis Yayınları, 2015.
Johann Michel, Devenir Descendant d’esclave: Enquête Sur Les Régimes Mémoriels, Rennes: PU Rennes, 2015.
Leyla Neyzi & Haydar Darıcı, “Özgürüm Ama Mecburiyet Var.” Diyarbakırlı ve Muğlalı Gençler Anlatıyor, İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
Leyla Neyzi & Hranush Kharatyan-Araqelyan, Speaking to One Another: Wish They Hadn’t Left. Whom to Forgive? What to Forgive?, Bonn, 2010.
Marc Nichanian, Edebiyat ve Felaket, (çev.) Ayşegül Sönmezay, İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
Maurice Halbwachs, Kolektif Bellek, (çev.) Zuhal Karagöz, İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2018.
Mıgırdiç Margosyan, Gavur Mahallesi, İstanbul: Aras Yayıncılık, 2000.
Michael Rothberg, Multidirectional Memory: Remembering the Holocaust in the Age of Decolonization, Stanford, CA: Stanford University Press, 2009.
Michel-Rolph Trouillot, Geçmişi Susturmak. Tarihin Üretilmesi ve İktidar, İstanbul:İthaki Yayınları, 2015.
Nesrin Uçarlar & DİSA, Hiçbir Şey Yerinde Değil: Çatışma Sonrası Süreçte Adalet ve Geçmişle Yüzleşme Talepleri, İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
Özgür Sevgi Göral, Hakikat İçin Umut Var mı? Kafkaslar, Ortadoğu ve Kuzey Afrika’da Zorla Kaybetmeler ve Kayıp Kişilere İlişkin Karşılaştırmalı Bir Analiz, İstanbul: Hafıza Merkezi, 2019.
Primo Levi, Boğulanlar Kurtulanlar, İstanbul: Can Yayınları, 2016.
Selma Leydesdorff, Luisa Paserini & Paul Thompson, Gender & Memory, New Brunswick ve Londra: Transaction Publishers, 2009.
Serdar Can, Ninemin Masalları, Umut Yayıncılık, 1991.
Sessizliğin Sesi: Türkiye Ermenileri Konuşuyor, (der.) Ferda Balancar, İstanbul: Hrant Dink Vakfı Yayınları, 2012.
Sessizliğin Sesi 2: Diyarbakırlı Ermeniler Konuşuyor, (der.) Ferda Balancar, İstanbul: Hrant Dink Vakfı Yayınları, 2012.
Sessizliğin Sesi 3: Ankaralı Ermeniler Konuşuyor, (der.) Ferda Balancar, İstanbul: Hrant Dink Vakfı Yayınları, 2014.
Sessizliğin Sesi 4: İzmitli Ermeniler Konuşuyor, İstanbul: Hrant Dink Vakfı Yayınları, 2015.
Sessizliğin Sesi 5: Kayserili Konuşuyor, İstanbul: Hrant Dink Vakfı Yayınları, 2018.
Sessizliğin Sesi 6: Sivaslı Ermeniler Konuşuyor, İstanbul: Hrant Dink Vakfı Yayınları, 2019.
Ümit Kurt, Antep 1915 Soykırım ve Failler, İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.
Veena Das & Deborah Poole, (der.) Anthropology in the Margins of the State, Santa Fe: School of American Research Press, 2004.
İzleme Önerileri
Caché (Saklı), 2005, yön. Michael Haneke, 117’
Duvar, 1983, yön. Yılmaz Güney, 117’
Min Dît (Ben Gördüm), 2009, yön. Miraz Bezar, 102'
Nuit et Brouillard (Gece ve Sis), 1956, yön. Alain Resnais, 32’
The Act of Killing (Öldürme Eylemi), 2012, yön. Joshua Oppenheimer, Christine Cynn & Anonim, 122'
The Look of Silence (Sessizliğin Bakışı), 2014, yön. Joshua Oppenheimer, 103’
Antropolog Adnan Çelik, İsmail Beşikci Vakfı bünyesinde yürütülen bir araştırma projesi kapsamında Namık Kemal Dinç ile birlikte “Yüzyıllık Ah: Toplumsal Hafızanın İzinde 1915 Diyarbekir” (2015) kitabını yayınladı. Lucie Drechselová ile birlikte Kurds in Turkey: Ethnographies of Heterogeneous Experiences (2019) kitabının editörlüğünü yaptı. Kürt çalışmaları alanında akademik yayın yapan Toplum ve Kuram, Wêje û Rexne ve Kürt Tarihi gibi dergilerde yayın kurulu üyeliği yapan Çelik’in çalışma alanları arasında soykırım, toplumsal bellek, sözlü tarih, geçmişle hesaplaşma, politik şiddet ve ulus-aşırı Kürt siyasal ağları gibi konular bulunmaktadır. Çelik, 2019’dan beri Fransa’daki Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi (CNRS) bünyesinde Sciences Po Lille Üniversitesi’nde doktora sonrası araştırmacı olarak çalışmaktadır.
Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitiren Fethiye Çetin, İstanbul Barosu İnsan Hakları Merkezi Yürütme Kurulu üyeliği ve Azınlık Hakları Çalışma Grubu sözcülüğü yaptı. Anneannem (Metis, 2004) ve ‘Utanç Duyuyorum! Hrant Dink Cinayetinin Yargısı’ (Metis 2013) adlı kitapların yazarı olan Çetin, Ayşe Gül Altınay'la birlikte Torunlar (Metis, 2009) kitabını hazırlamıştır. Gazeteci Hrant Dink'in ve Agos'un avukatlığını yürüten Çetin, Dink'in ölümünün ardından ailesinin avukatlığını da üstlendi.
Hakikat Adalet Hafıza Merkezi kurucularından olan ve 2011 ile 2018 yılları arasında kurumun Hafıza Çalışmaları Program direktörü olarak çalışan Özgür Sevgi Göral, Boğaziçi Üniversitesi Atatürk Enstitüsü’nde erken dönem cumhuriyette çocuk suçluluğu ve ıslahevleri üzerine yazdığı tez ile master derecesini, 2017 yılında Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales (EHESS) Tarih bölümünde zorla kaybetmeler ve zorla göç üzerine yazdığı tez ile de doktora derecesini aldı. Devlet şiddeti ve politik şiddet, hukuk antropolojisi, hafıza çalışmaları ve toplumsal cinsiyet çalışmaları gibi konular üzerinde çalışmakta olan Göral, çalışmalarına şu anda Paris 8 Üniversitesinin Jeopolitik Enstitüsünde (Institut Français de Géopolitique) doktora sonrası araştırmacı olarak devam ediyor.
Okuma Önerileri
Adnan Çelik & Namık Kemal Dinç, Yüzyıllık Ah! Toplumsal Hafızanın İzinde 1915 Diyarbekir, İstanbul: İsmail Beşikçi Vakfı Yayınları, 2015.
Annette Wieviorka, The Era of the Witness. New York: Cornell University Press, 2006.
Beatriz Sarlo, Geçmiş Zaman. Bellek Kültürü ve Özneye Dönüş Üzerine Bir Tartışma, İstanbul: Metis Yayınları, 2012.
Fethiye Çetin, Anneannem, İstanbul: Metis Yayınları, 2004.
Fethiye Çetin & Ayşe Gül Altınay, Torunlar, İstanbul: Metis Yayınları, 2010.
Gülçiçek Günel Tekin, Kara Kefen, İstanbul: Belge Yayınları, 2009.
Gülçiçek Günel Tekin, Beni Yıkamadan Gömün, Kürtler Ermeni Soykırımını Anlatıyor, İstanbul: Belge Yayınları, 2013.
Hannah Arendt, Kötülüğün Sıradanlığı. Adolf Eichmann Kudüs’te, İstanbul: Metis Yayınları, 2014.
Jean Amery, Suç ve Kefaretin Ötesinde: Alt Edilmişliğin Üstesinden Gelme Denemeleri, Istanbul: Metis Yayınları, 2015.
Johann Michel, Devenir Descendant d’esclave: Enquête Sur Les Régimes Mémoriels, Rennes: PU Rennes, 2015.
Leyla Neyzi & Haydar Darıcı, “Özgürüm Ama Mecburiyet Var.” Diyarbakırlı ve Muğlalı Gençler Anlatıyor, İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
Leyla Neyzi & Hranush Kharatyan-Araqelyan, Speaking to One Another: Wish They Hadn’t Left. Whom to Forgive? What to Forgive?, Bonn, 2010.
Marc Nichanian, Edebiyat ve Felaket, (çev.) Ayşegül Sönmezay, İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
Maurice Halbwachs, Kolektif Bellek, (çev.) Zuhal Karagöz, İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2018.
Mıgırdiç Margosyan, Gavur Mahallesi, İstanbul: Aras Yayıncılık, 2000.
Michael Rothberg, Multidirectional Memory: Remembering the Holocaust in the Age of Decolonization, Stanford, CA: Stanford University Press, 2009.
Michel-Rolph Trouillot, Geçmişi Susturmak. Tarihin Üretilmesi ve İktidar, İstanbul:İthaki Yayınları, 2015.
Nesrin Uçarlar & DİSA, Hiçbir Şey Yerinde Değil: Çatışma Sonrası Süreçte Adalet ve Geçmişle Yüzleşme Talepleri, İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
Özgür Sevgi Göral, Hakikat İçin Umut Var mı? Kafkaslar, Ortadoğu ve Kuzey Afrika’da Zorla Kaybetmeler ve Kayıp Kişilere İlişkin Karşılaştırmalı Bir Analiz, İstanbul: Hafıza Merkezi, 2019.
Primo Levi, Boğulanlar Kurtulanlar, İstanbul: Can Yayınları, 2016.
Selma Leydesdorff, Luisa Paserini & Paul Thompson, Gender & Memory, New Brunswick ve Londra: Transaction Publishers, 2009.
Serdar Can, Ninemin Masalları, Umut Yayıncılık, 1991.
Sessizliğin Sesi: Türkiye Ermenileri Konuşuyor, (der.) Ferda Balancar, İstanbul: Hrant Dink Vakfı Yayınları, 2012.
Sessizliğin Sesi 2: Diyarbakırlı Ermeniler Konuşuyor, (der.) Ferda Balancar, İstanbul: Hrant Dink Vakfı Yayınları, 2012.
Sessizliğin Sesi 3: Ankaralı Ermeniler Konuşuyor, (der.) Ferda Balancar, İstanbul: Hrant Dink Vakfı Yayınları, 2014.
Sessizliğin Sesi 4: İzmitli Ermeniler Konuşuyor, İstanbul: Hrant Dink Vakfı Yayınları, 2015.
Sessizliğin Sesi 5: Kayserili Konuşuyor, İstanbul: Hrant Dink Vakfı Yayınları, 2018.
Sessizliğin Sesi 6: Sivaslı Ermeniler Konuşuyor, İstanbul: Hrant Dink Vakfı Yayınları, 2019.
Ümit Kurt, Antep 1915 Soykırım ve Failler, İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.
Veena Das & Deborah Poole, (der.) Anthropology in the Margins of the State, Santa Fe: School of American Research Press, 2004.
İzleme Önerileri
Caché (Saklı), 2005, yön. Michael Haneke, 117’
Duvar, 1983, yön. Yılmaz Güney, 117’
Min Dît (Ben Gördüm), 2009, yön. Miraz Bezar, 102'
Nuit et Brouillard (Gece ve Sis), 1956, yön. Alain Resnais, 32’
The Act of Killing (Öldürme Eylemi), 2012, yön. Joshua Oppenheimer, Christine Cynn & Anonim, 122'
The Look of Silence (Sessizliğin Bakışı), 2014, yön. Joshua Oppenheimer, 103’