13.bölüm
Yeraltından yeryüzüne şiddet
Adalet Atlası podcast serisinin bu bölümünde hidrobiyolog Levent Artüz, sanatçı Aslı Uludağ ve felsefeci Oğuz Karayemiş ile çöpten yola çıkarak çevresel şiddeti konuşuyoruz. Kirliliğin doğaya dahil olup olmadığını, insanın görmek istemediklerini kendisinden uzaklaştırarak çevresel şiddeti nasıl normalleştirdiğini ve bunun çevreye etkisini tartışıyoruz. Bu başlıkları konuşmak üzere vaka olarak çöplük olarak kullanılan Marmara Denizi’ni ve ‘çevre dostu’ olarak sunulan jeotermal enerji santrallerinin faaliyet gösterdiği yeraltını ele alıyoruz.
Serinin son tematik bölümü olan “Yeraltından yeryüzüne şiddet” başlıklı bölümde yanıtını aradığımız bazı sorular şöyle:
Çevre nerede başlıyor, nerede bitiyor? Kapitalist ekosistemin atık stratejisi toplum ve doğa ayrımını nasıl kullanıyor? Marmara Denizi’ni bu stratejiyle on yıllar içinde nasıl öldürdük? Bu denizin sembolü olabilecek siyah mercan nasıl bir türdü? Görünmez yeraltında jeotermal santraller nasıl bir çevresel şiddet üretiyor? Büyük Menderes Grabeni etrafındaki direniş şiddeti nasıl görünür kılıyor?
Serinin son tematik bölümü olan “Yeraltından yeryüzüne şiddet” başlıklı bölümde yanıtını aradığımız bazı sorular şöyle:
Çevre nerede başlıyor, nerede bitiyor? Kapitalist ekosistemin atık stratejisi toplum ve doğa ayrımını nasıl kullanıyor? Marmara Denizi’ni bu stratejiyle on yıllar içinde nasıl öldürdük? Bu denizin sembolü olabilecek siyah mercan nasıl bir türdü? Görünmez yeraltında jeotermal santraller nasıl bir çevresel şiddet üretiyor? Büyük Menderes Grabeni etrafındaki direniş şiddeti nasıl görünür kılıyor?
Konuklar hakkında
Oğuz Karayemiş, lisansını Ege Üniversitesi Felsefe bölümünde tamamladı, halen aynı bölümde, ekonomi ve ekoloji üzerine doktora tezini yazıyor. Politika felsefesi ve ontoloji alanında, bilhassa Marksizm ve yeni metafizik üzerinde yoğunlaşmakta. Semiyotik teorisi, kıta felsefesi geleneği ve bilim-teknoloji-toplum araştırmaları da çalışma alanları arasında yer alıyor. Çeşitli dijital ve matbu yayınlarda makaleleri ve çevirileri yayınlanmıştır. Ayrıca felsefe alanında, ikisi yayınlanmış, ikisi ise yayınlanma sürecinde olan dört kitabın çevirmenidir.
İ.Ü. Fen Fak. Biyoloji Bölümü’nde tamamladığı lisans eğitimi sonrasında Deniz Biyolojisi dalında çalışmalar yapan Levent Artüz’ün, su ürünleri, deniz biyolojisi-ekolojisi, deniz kirlenmesi, balıkçılık ve biyolojisi, oşinografi konularında çok sayıda bilimsel ve popüler yayını ve yine bu konularla ilgili olarak, çok sayıda makalesi ve yayınlanmış kitabı bulunmaktadır. Marmara Denizi özelinde balık avcılığı ve korunması gereken türler üzerine, korumacılığı hedefleyen yasal çalışmalarda bulunmuştur. 1992 sonrası İ.T.Ü. Gemi İnşaatı ve Denizbilimleri Fakültesi’nde Oseanografi ve Deniz Kirliliği dersleri vermiştir. 1954 yılında İlham Artüz ve Olav Aasen tarafından başlatılmış ve 1980 yılından beri asistanlığını yaptığı MAREM (Marmara Environmental Monitoring), açık adı ile “Marmara Denizi’nin Oşinografik Şartlarının İzlenmesi ve Etkileri” projesini, Proje Lideri olarak devralmış ve İ.T.Ü. bünyesinde İ.Ü. ile beraber sürdürmüştür. 2005 yılında MAREM Projesinin Sevinç-Erdal İnönü Vakfı’nda sürdürülmeye başlaması ile multidisipliner ve uluslararası yapıya kavuşturulan projeyi hâlihazırda Proje Lideri olarak yönetmeye devam etmektedir.
School of the Art Institute of Chicago’da Güzel Sanatlar lisans eğitimi ve Goldsmiths Ünversitesi’nde Araştırma Mimarisi yüksek lisans eğitimi alan Aslı Uludağ, pratik bazlı araştırmalardan oluşan projelerinde, hukuk, tekno-bilim ve yapılı çevre aracılığıyla örülen insan ve çevre ilişkilerini ve bu ilişkiler üzerinden uygulanan şiddeti irdeliyor. Üretimlerini, bu ilişkileri görünür kılan performatif ve etkileşimli yerleştirme, atölye ve anlatılar oluşturuyor. Bu platformlar aracılığıyla, insan ve çevre arasında farklı ilişkilenme biçimleri teklif ediyor. Arter Araştırma Programı (İstanbul, 2021) ve İstanbul Bienali Çalışma ve Araştırma Programı’nın (2021) katılımcıları arasında yer alan Uludağ, Prince Claus Mentorship Award sahiplerinden. Yakın zamanda katıldığı sergiler arasında Suyun Bildikleri (Pilot Galeri, İstanbul, 2022) ve 5. İstanbul Tasarım Bienali (2020), misafir sanatçı programları arasında ise IASPIS (Stockholm, 2021-2022), PACT (Essen, 2021) ve Gate 27 (Ayvalık, 2021) yer alıyor. Uludağ, atölyeleri ile SALT (İstanbul, 2021) ve Haus der Kulturen der Welt’in (Berlin, 2021) programlarında yer aldı ve Practices of Attunement’ın kurucu üyelerinden.
Okuma Önerileri:
Asya Ece Uzmay, “1970 Sağmalcılar Kolera Epidemisi: İstanbul’un Dolaşık Su İlişkilerini Açığa Çıkarmak”, İstanbul Unbound: Environmental Approaches to the City, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, Nisan 2021. (https://en.iae.org.tr/content/istanbul-unbound-2021/188)
Aslı Uludağ, “Hydroponic Hovering: A speculative narrative of sustainability and human relationship with the ground”, Performance Research, Cilt 7, Sayı 24, s. 143-147, 2019.
(https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13528165.2019.1717887)
Cogito, Çer-Çöp, Yapı Kredi Yayınları, Sayı 43, Yaz 2005.
Dilip da Junha, The Invention of Rivers: Alexander’s Eye and Ganga’s Descend, University of Pennsylvania Press, 2018.
E. Slastenenko, Karadeniz Havzası Balıkları, Et ve Balık Kurumu Umum Müdürlüğü, 1955.
Félix Guattari, Kaozmos: Etik-Estetik Bir Paradigma (çev. M. Çağrı Uluğer, Gözde Erdoğan), Otonom Yayınları, 2021.
H. Pektaş, “The Hydrographical Pecularities of the Seas Surrounding Turkey”, Balık ve Balıkçılık Mecmuası, EBK Yayınları, Cilt 4, s. 28-30, 1956.
Irmak Ertör, “’We are the oceans, we are the people!’: Fisher People’s Struggles for Blue Justice”, The Journal of Peasant Studies, Aralık 2021. (https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/03066150.2021.1999932)
Irmak Ertör, “Meta menzilinin yeni durağı balık çiftlikleri: Gıda güvenliği mi, çitleme mi?”, Toplum ve Bilim Dergisi, Sayı 138, s. 51-66, 2016. (https://www.researchgate.net/profile/Irmak-Ertoer/publication/322830943_Meta_menzilinin_yeni_duragi_balik_ciftlikleri_Gida_guvenligi_mi_citleme_mi/links/5a71b886458515015e6537e2/Meta-menzilinin-yeni-duragi-balik-ciftlikleri-Gida-guevenligi-mi-citleme-mi.pdf)
İlhan Tekeli, Kentsel Arsa, Altyapı ve Kentsel Hizmetler, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2009.
İsmail Kılınç, Çöp Ekonomisi ya da Atık ‘Dedikleri’, Epos Yayınları, 2011.
Jason W. Moore, Hayatın Dokusundaki Kapitalizm: Sermaye Birikimi ve Ekoloji (çev. Alaz Munzur), Epos Yayınları, 2017.
Jason W. Moore, Raj Patel, Yedi Ucuz Şey Üzerinden Dünya Tarihi: Kapitalizm, Doğa ve Gezegenin Geleceği Hakkında Bir Rehber (çev. Serkan Gündüz), Kolektif Kitap, 2019.
Jean Bennett, Vibrant Matter: A Political Ecology of Things, Duke University Press, 2010.
Karekin Deveciyan, Türkiye’de Balık ve Balıkçılık, Aras Yayıncılık, 2006.
Kazım Çeçen, Celal Kolay, Topkapı Sarayı’na Su Sağlayan İsale Hatları, İBB İski Yayınları, 1997.
Kazım Çeçen, II. Bayezid Suyolu Haritaları, İBB İSKİ Yayınları, 1997.
Kazım Çeçen, Celal Kolay, İstanbul’un Osmanlı Dönemi Suyolları, İBB İSKİ Yayınları, 1999.
Latife Tekin, Berci Kristin Çöp Masalları, Adam Yayınları, 1984.
Levent Artüz, Marmara Denizi’nin Kirletilmesinin Yakın Tarihi, Kırmızı Kedi Yayınları, 2021.
Levent Artüz, Aral Okay, Barış Mater, O. Bülent Artüz, Bilimsel Açıdan Marmara Denizi, Türkiye Barolar Birliği, 2007. (https://www.researchgate.net/publication/260361533_Bilimsel_Acidan_Marmara_Denizi_Scientific_Aspects_of_the_Sea_of_Marmara)
Levent Artüz, O. Bülent Artüz, Mehmet Sakınç, Bahattin Yalçın, Eygi Erdoğan, “Fewer Species but More Existing Individuals: Testing the Hypothesis ‘Pessimum Condition Rule’ Basef on Long-Term Data of Species Composition of Benthic Fauna and Environmental Variables in the Sea of Marmara, Turkey”, Journal of Environmental Toxicological Studies, Ekim 2018. (https://sciforschenonline.org/journals/environmental-toxicological-studies/JETS-2-116.php)
Levi R. R. Bryant, The Democracy of Objects, Open Humanities Press, 2011.
Oğuz Karayemiş, “Posthümanizm ve Transhümanizm: Ekolojik kriz ve felsefe”, Fikir Turu, Nisan 2021. (https://fikirturu.com/toplum/posthumanizm-ve-transhumanizm-ekolojik-kriz-ve-felsefe/)
Şebnem İşigüzel, Çöplük, İletişim Yayınları, 2004.
Timothy Morton, Hipernesneler: Dünyanın Sonundan Sonra Felsefe ve Ekoloji (çev. Bilge Demirtaş), Tellekt Yayınları, 2020.
Turgay Nar, Çöplük, Tiyatro Stüdyosu, 1955.
Ümraniye Çöp Patlaması, Nisan 1993. (https://tr.wikipedia.org/wiki/Ümraniye_çöp_patlaması)
Yonca Verdioğlu, Kristian Brakel, Deniz Atlası, Heinrich Böll Stiftung Derneği Türkiye Temsilciliği, Haziran 2017.(https://tr.boell.org/sites/default/files/deniz_atlasi_tum_son.pdf)
İstanbul Kolera Salgını, 1970. (https://tr.wikipedia.org/wiki/1970_İstanbul_kolera_salgını)
İzleme Önerileri:
Aslı Uludağ, Kerem Ozan Bayraktar, Su Çizgisi, Nisan 2021. (https://vimeo.com/530679685)
Görsel:
Aslı Uludağ, Work of Wetness: Condition of Sustainability, Eylül 2019. (https://asliuludag.com/Work-of-wetness)
Kerem Ozan Bayraktar, Yer Ruhları, Ocak 2021. (https://keremozanbayraktar.com/Spirits-on-the-ground-book)
Oğuz Karayemiş, lisansını Ege Üniversitesi Felsefe bölümünde tamamladı, halen aynı bölümde, ekonomi ve ekoloji üzerine doktora tezini yazıyor. Politika felsefesi ve ontoloji alanında, bilhassa Marksizm ve yeni metafizik üzerinde yoğunlaşmakta. Semiyotik teorisi, kıta felsefesi geleneği ve bilim-teknoloji-toplum araştırmaları da çalışma alanları arasında yer alıyor. Çeşitli dijital ve matbu yayınlarda makaleleri ve çevirileri yayınlanmıştır. Ayrıca felsefe alanında, ikisi yayınlanmış, ikisi ise yayınlanma sürecinde olan dört kitabın çevirmenidir.
İ.Ü. Fen Fak. Biyoloji Bölümü’nde tamamladığı lisans eğitimi sonrasında Deniz Biyolojisi dalında çalışmalar yapan Levent Artüz’ün, su ürünleri, deniz biyolojisi-ekolojisi, deniz kirlenmesi, balıkçılık ve biyolojisi, oşinografi konularında çok sayıda bilimsel ve popüler yayını ve yine bu konularla ilgili olarak, çok sayıda makalesi ve yayınlanmış kitabı bulunmaktadır. Marmara Denizi özelinde balık avcılığı ve korunması gereken türler üzerine, korumacılığı hedefleyen yasal çalışmalarda bulunmuştur. 1992 sonrası İ.T.Ü. Gemi İnşaatı ve Denizbilimleri Fakültesi’nde Oseanografi ve Deniz Kirliliği dersleri vermiştir. 1954 yılında İlham Artüz ve Olav Aasen tarafından başlatılmış ve 1980 yılından beri asistanlığını yaptığı MAREM (Marmara Environmental Monitoring), açık adı ile “Marmara Denizi’nin Oşinografik Şartlarının İzlenmesi ve Etkileri” projesini, Proje Lideri olarak devralmış ve İ.T.Ü. bünyesinde İ.Ü. ile beraber sürdürmüştür. 2005 yılında MAREM Projesinin Sevinç-Erdal İnönü Vakfı’nda sürdürülmeye başlaması ile multidisipliner ve uluslararası yapıya kavuşturulan projeyi hâlihazırda Proje Lideri olarak yönetmeye devam etmektedir.
School of the Art Institute of Chicago’da Güzel Sanatlar lisans eğitimi ve Goldsmiths Ünversitesi’nde Araştırma Mimarisi yüksek lisans eğitimi alan Aslı Uludağ, pratik bazlı araştırmalardan oluşan projelerinde, hukuk, tekno-bilim ve yapılı çevre aracılığıyla örülen insan ve çevre ilişkilerini ve bu ilişkiler üzerinden uygulanan şiddeti irdeliyor. Üretimlerini, bu ilişkileri görünür kılan performatif ve etkileşimli yerleştirme, atölye ve anlatılar oluşturuyor. Bu platformlar aracılığıyla, insan ve çevre arasında farklı ilişkilenme biçimleri teklif ediyor. Arter Araştırma Programı (İstanbul, 2021) ve İstanbul Bienali Çalışma ve Araştırma Programı’nın (2021) katılımcıları arasında yer alan Uludağ, Prince Claus Mentorship Award sahiplerinden. Yakın zamanda katıldığı sergiler arasında Suyun Bildikleri (Pilot Galeri, İstanbul, 2022) ve 5. İstanbul Tasarım Bienali (2020), misafir sanatçı programları arasında ise IASPIS (Stockholm, 2021-2022), PACT (Essen, 2021) ve Gate 27 (Ayvalık, 2021) yer alıyor. Uludağ, atölyeleri ile SALT (İstanbul, 2021) ve Haus der Kulturen der Welt’in (Berlin, 2021) programlarında yer aldı ve Practices of Attunement’ın kurucu üyelerinden.
Okuma Önerileri:
Asya Ece Uzmay, “1970 Sağmalcılar Kolera Epidemisi: İstanbul’un Dolaşık Su İlişkilerini Açığa Çıkarmak”, İstanbul Unbound: Environmental Approaches to the City, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, Nisan 2021. (https://en.iae.org.tr/content/istanbul-unbound-2021/188)
Aslı Uludağ, “Hydroponic Hovering: A speculative narrative of sustainability and human relationship with the ground”, Performance Research, Cilt 7, Sayı 24, s. 143-147, 2019.
(https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13528165.2019.1717887)
Cogito, Çer-Çöp, Yapı Kredi Yayınları, Sayı 43, Yaz 2005.
Dilip da Junha, The Invention of Rivers: Alexander’s Eye and Ganga’s Descend, University of Pennsylvania Press, 2018.
E. Slastenenko, Karadeniz Havzası Balıkları, Et ve Balık Kurumu Umum Müdürlüğü, 1955.
Félix Guattari, Kaozmos: Etik-Estetik Bir Paradigma (çev. M. Çağrı Uluğer, Gözde Erdoğan), Otonom Yayınları, 2021.
H. Pektaş, “The Hydrographical Pecularities of the Seas Surrounding Turkey”, Balık ve Balıkçılık Mecmuası, EBK Yayınları, Cilt 4, s. 28-30, 1956.
Irmak Ertör, “’We are the oceans, we are the people!’: Fisher People’s Struggles for Blue Justice”, The Journal of Peasant Studies, Aralık 2021. (https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/03066150.2021.1999932)
Irmak Ertör, “Meta menzilinin yeni durağı balık çiftlikleri: Gıda güvenliği mi, çitleme mi?”, Toplum ve Bilim Dergisi, Sayı 138, s. 51-66, 2016. (https://www.researchgate.net/profile/Irmak-Ertoer/publication/322830943_Meta_menzilinin_yeni_duragi_balik_ciftlikleri_Gida_guvenligi_mi_citleme_mi/links/5a71b886458515015e6537e2/Meta-menzilinin-yeni-duragi-balik-ciftlikleri-Gida-guevenligi-mi-citleme-mi.pdf)
İlhan Tekeli, Kentsel Arsa, Altyapı ve Kentsel Hizmetler, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2009.
İsmail Kılınç, Çöp Ekonomisi ya da Atık ‘Dedikleri’, Epos Yayınları, 2011.
Jason W. Moore, Hayatın Dokusundaki Kapitalizm: Sermaye Birikimi ve Ekoloji (çev. Alaz Munzur), Epos Yayınları, 2017.
Jason W. Moore, Raj Patel, Yedi Ucuz Şey Üzerinden Dünya Tarihi: Kapitalizm, Doğa ve Gezegenin Geleceği Hakkında Bir Rehber (çev. Serkan Gündüz), Kolektif Kitap, 2019.
Jean Bennett, Vibrant Matter: A Political Ecology of Things, Duke University Press, 2010.
Karekin Deveciyan, Türkiye’de Balık ve Balıkçılık, Aras Yayıncılık, 2006.
Kazım Çeçen, Celal Kolay, Topkapı Sarayı’na Su Sağlayan İsale Hatları, İBB İski Yayınları, 1997.
Kazım Çeçen, II. Bayezid Suyolu Haritaları, İBB İSKİ Yayınları, 1997.
Kazım Çeçen, Celal Kolay, İstanbul’un Osmanlı Dönemi Suyolları, İBB İSKİ Yayınları, 1999.
Latife Tekin, Berci Kristin Çöp Masalları, Adam Yayınları, 1984.
Levent Artüz, Marmara Denizi’nin Kirletilmesinin Yakın Tarihi, Kırmızı Kedi Yayınları, 2021.
Levent Artüz, Aral Okay, Barış Mater, O. Bülent Artüz, Bilimsel Açıdan Marmara Denizi, Türkiye Barolar Birliği, 2007. (https://www.researchgate.net/publication/260361533_Bilimsel_Acidan_Marmara_Denizi_Scientific_Aspects_of_the_Sea_of_Marmara)
Levent Artüz, O. Bülent Artüz, Mehmet Sakınç, Bahattin Yalçın, Eygi Erdoğan, “Fewer Species but More Existing Individuals: Testing the Hypothesis ‘Pessimum Condition Rule’ Basef on Long-Term Data of Species Composition of Benthic Fauna and Environmental Variables in the Sea of Marmara, Turkey”, Journal of Environmental Toxicological Studies, Ekim 2018. (https://sciforschenonline.org/journals/environmental-toxicological-studies/JETS-2-116.php)
Levi R. R. Bryant, The Democracy of Objects, Open Humanities Press, 2011.
Oğuz Karayemiş, “Posthümanizm ve Transhümanizm: Ekolojik kriz ve felsefe”, Fikir Turu, Nisan 2021. (https://fikirturu.com/toplum/posthumanizm-ve-transhumanizm-ekolojik-kriz-ve-felsefe/)
Şebnem İşigüzel, Çöplük, İletişim Yayınları, 2004.
Timothy Morton, Hipernesneler: Dünyanın Sonundan Sonra Felsefe ve Ekoloji (çev. Bilge Demirtaş), Tellekt Yayınları, 2020.
Turgay Nar, Çöplük, Tiyatro Stüdyosu, 1955.
Ümraniye Çöp Patlaması, Nisan 1993. (https://tr.wikipedia.org/wiki/Ümraniye_çöp_patlaması)
Yonca Verdioğlu, Kristian Brakel, Deniz Atlası, Heinrich Böll Stiftung Derneği Türkiye Temsilciliği, Haziran 2017.(https://tr.boell.org/sites/default/files/deniz_atlasi_tum_son.pdf)
İstanbul Kolera Salgını, 1970. (https://tr.wikipedia.org/wiki/1970_İstanbul_kolera_salgını)
İzleme Önerileri:
Aslı Uludağ, Kerem Ozan Bayraktar, Su Çizgisi, Nisan 2021. (https://vimeo.com/530679685)
Görsel:
Aslı Uludağ, Work of Wetness: Condition of Sustainability, Eylül 2019. (https://asliuludag.com/Work-of-wetness)
Kerem Ozan Bayraktar, Yer Ruhları, Ocak 2021. (https://keremozanbayraktar.com/Spirits-on-the-ground-book)