Anadolu Kültür tarafından yürütülen Değişim için Birlikte projesi, Eskişehir, Adana, Mersin ve Diyarbakır'da hak temelli STÖ'leri, kültür-sanat kurumlarını ve belediye birimlerini bir araya getirerek, ayrımcılık karşıtı sektörler-arası işbirlikleri kurulmasını teşvik etmek ve böylece her şehirde kendi yerel dinamiklerine göre öne çıkan ayrımcılık biçimlerine karşı yaratıcı müdahaleler gerçekleştirerek ortaklaşa mücadelenin imkanlarını ortaya koymak üzere tasarlandı. 

Haziran-Aralık 2024 tarihleri arasında, Almanya Dışişleri Bakanlığı ve Anadolu Kültür özkaynakları ile hayata geçirilen projenin temel faaliyetleri; her proje şehrinde düzenlenen, sivil toplum kuruluşları, kültür sanat aktörleri ve yerel yönetim birimlerinden ilgili temsilcileri bir araya getiren Kapasite Güçlendirme ve Fikir Geliştirme Atölyeleri, Çevrimiçi Mentörlük, Yerel İşbirliği Faaliyetleri ve her şehirden yerel işbirliklerini hayata geçirebilmiş kurum temsilcilerini buluşturan Hasat Toplantısı idi.

Projenin genel amacı çeşitli kurumların ayrımcılıkla mücadele, haklara eşit erişim gibi alanlarda sürdürdükleri çalışmaların görece sınırlı kalan etkisini, sektörler arası bir çalışmayla güçlendirebilmek ve işbirlikleri kurmanın toplumsal dönüşüm hedeflerine ulaşmadaki etkisini farklı bağlamlarda deneyimlemeye alan açmaktı.

Yerel yönetimlerle kültür kurumları veya yerel yönetimlerle sivil toplum işbirlikleri ile üretilen çalışmalara rastlıyor olsak da, özellikle ayrımcılıkla mücadele alanının giderek daraldığı bir bağlamda üç sektörün bir araya geldiği ve ortak bir değişim hedefiyle çalışma ürettiği örneklerin sınırlılığı dikkat çekiciydi. Diğer yandan, işbirliklerinin zor ve etkili olmayacağına dair kanıksanmış kabulleri dönüştürmeye adım atarken yerelde belirlenen hak ihlalleri veya kesişimsel ayrımcılık biçimlerini ele almakta “yaratıcı müdahale” kavramıyla, sanatsal ifade ve üretimle ilerlemeyi önermesi projenin bir diğer ayırt edici özelliğini teşkil ediyor. 

Proje şehirlerinden kültür sanat aktörleri ve sivil toplum örgütlerine ulaşmak ve onların kendi önlerine aldıkları hedefleri ve çalışma alanlarını duymak, yerel yönetimlerin stratejik planlarında öncelikli gördükleri ve farklı sektörlerle işbirlikleri kurmayı hedefledikleri alanlarını görmek projenin ilk adımını oluşturdu. İkinci adımda, her şehirde işbirliği kapasitesini geliştirme odaklı atölyeler tasarlandı. Bu atölyelerde farklı sektörlerde aktif olan, farklı çalışma biçimleri ve alışkanlıklarına sahip yerel aktörleri bir araya getirmek, dönüştürmek istedikleri sosyal, ekonomik, kültürel, siyasi temelli sorun alanları, hedef kitleleri, ayrımcılık biçimleri ve işaret etmek istedikleri hak alanlarının kesişiminde ortak toplumsal sorunları ve özellikle kendi yerellerinde yakıcı hale gelen kesişimsel ayrımcılık biçimlerini tespit edebilmelerini kolaylaştırmak amaçlandı. Bu atölyelerde üç sektörden temsilcilerin, yerelde belirledikleri sorunla mücadele için harekete geçmek üzere çalışma grupları oluşturması, bir faaliyet planı, iş bölümü ve takvim ve bir yaratıcı müdahale yöntemi belirlenmesi bir sonraki adımı teşkil etti. 

Ekiplerin yerelde çalışacakları hedef gruba erişmesi ve bu grupların planlanan etkinliklere katılımının sağlamasından başlayarak, yaratıcı müdahale için ekiplerine ekleyecekleri sanatçı veya paydaş kurumlara ziyaretlerin yapılması, faaliyetlerin somutlaştırılması ve hayata geçirilmesi adımlarında Anadolu Kültür ekibi ve proje uzmanlarının çevrimiçi ve yüz yüze desteği önemli oldu.  

Bir sonraki adımda, üç sektörden farklı kurum temsilcileri, kendi şehirlerinde bir veya birkaç hedef grubu etkileyen sorun alanlarını ortaya koymak ve bu toplumsal sorunlarla mücadele etmek üzere bir araya geldi. Buradaki hedef, kurumların uzmanlıklarını diğerlerininki ile eklemleme becerilerini kuvvetlendirmek, kendi ekiplerinde olduğu kadar toplumda da farkındalık yaratma becerilerini geliştirmek ve en önemlisi, eyleme geçme kapasitelerini, bu faaliyetlerin de dönüştürücü güçlerini sanatsal ifadeyle genişletebilmelerini sağlamak ve her ekibin birer “ayrımcılıkla mücadelede yerel işbirliği” projesi hayata geçirmesini sağlamak oldu.

Böylece katılımcı kurumların “değişim için birlikte” hareket edebilmelerini, etkiyi güçlendirmek için farklı sektörlerin birbirleriyle diyaloğunu ve çalışma tecrübelerini artırma ve birlikte üretebilme imkan, bilgi ve becerilerini çeşitlendirmeyi sağlamak amaçlandı. 

Tüm bu hedeflerle yola çıkılan Değişim için Birlikte projesi kapsamında; toplam yedi aylık proje süresinde dört şehirde yerelde öne çıkan ayrımcılık biçimlerini veya farklı grupların haklara erişimi önündeki engelleri gündemleştirmeyi ve/veya bu konularda farkındalık oluşturmayı hedefleyen altı sektörler-arası işbirliği faaliyeti hayata geçti. Her yerel işbirliği faaliyetinde, öncelikle kendi hedef grubunda anlamlı bir etki yaratabilmek, faaliyetleri farklı kesimlere ulaştırabilmek ve son olarak da karar alıcılara doğru bu etkiyi derinleştirebilmek hedeflendi. Hem odağa alınan sorun ve işaret edilen ayrımcılık biçimlerine dair, hem de yerelde güçlü eylemlilikler üretebilmekte işbirlikleri ve dayanışmanın gücüne dair algı ve farkındalıklarını arttırmak eşit bir dengede tutularak ilerlendi. 

Adana’da genç kadınların sanatsal üretime erişimini ve katılımını desteklemeyi hedefleyen ve “İçeride Olmak” sergisiyle sonlanan bir dizi çalışma gerçekleştirdik. Farklı sosyo-ekonomik arka planlardan gelen toplam 19 genç kadının aktif katılımı ile hayata geçen faaliyetlerde, sanat eğitimi alan kadınlarla bu imkana sahip olmayan genç kadınların birbirlerine destek olabilmelerini mümkün kılan bir deneyim ve sanatsal ifade alanı açmayı hedefledik. Genç kadınlardan oluşan topluluğun kurulmasından sonra ilk faaliyet, Adana’da yaşayan ve üreten bağımsız sanatçıların atölyelerine ziyaretler gerçekleştirmek oldu. Sanat üretimine dair sohbetlerle başlayan etkinlikler, Adana’nın merkezindeki çarşıda yer alan eskicileri gezerek kent belleği üzerine konuşma ve buluntu malzeme toplamaya odaklanan bir yürüyüşle devam etti. Bunların ardından bağımsız sanatçı Ekin Keser’in kolaylaştırıcılığıyla, önceki çalışmalarda toplanan buluntu malzemeler ve genç kadınların kendi getirdikleri anı materyallerini birleştirdikleri üç gün süren kolaj atölyesini Çırçır Sanat Merkezi’nde gerçekleştirdik. Bu atölyelerde ortaklaşa üretilen işler Adana’nın önde gelen sanat alanlarından Kun Art Space’te sergilendi. Atölye süreçleri ve serginin Adana’da ve Mersin’deki aktörler için ve yerel basın için oldukça ilgi çekici olması, Adana’da belediyenin çeşitli birimlerinin süreci sahiplenmesinde ve benzer çalışmaların yürütülmesinde bir iyi örnek teşkil edecektir. 

Uygulayıcı Kurumlar:
Adana Mimarlar Derneği- @adanamimarlardernegi01
Adana Büyükşehir Belediyesi Kadın ve Aile Hizmetleri Daire Başkanlığı- @abbkadinaile
Kadına Özgürlük ve Eşitlik Derneği (KÖVED)- @kovedadana
Karbon Kolektif- @carbonkolektif

Eskişehir’de genç sanatçıların ifade ve üretim alanlarına dair ihtiyacı merkezine alan işbirliği, bağımsız sanat üretimlerine mekan sağlamak üzere 2024’te IKSV’nin Ortaklaşa Projesi kapsamında hayata geçirilen Çekirdek Eskişehir’in çalışma mekanı olarak belirlenmesiyle genişledi. 24 bağımsız sanatçı ve sanat kolektifiyle birlikte gerçekleştirdiğimiz üretim ve sergileme süreci şehirde büyük yankı uyandırdı. Bu kadar çok sayıda sanatçıya ulaşılmasında Bağımsızlar isimli sanatçı kolektifi ve Buradan Nereye oluşumunun inşa etmiş olduğu yerel ağlar önemli rol oynadı. Sadece üretilen işlerin izlenmesine değil, üretim boyunca da katılıma ve etkileşime alan açabilmeye odaklanan bu işbirliğini açık stüdyo modelinde tasarladık. Projeye dahil olan sanatçıların 9 gün boyunca Çekirdek Eskişehir’de aynı alanı paylaşmayı ve birlikte üretmeyi deneyimledikleri bir imkan sunduk. Bu yolla, her bir sanatçı veya kolektifin odaklanmak istediği ayrımcılık temasında işler üretip sergileyebilmesiyle başlayan bir genç sanatçı dayanışmasını desteklemiş olduk. Bu süreçte İzmir ve Eskişehir’den sanatçıların katılımıyla gerçekleştirilen tematik söyleşiler ve deneyim aktarımları ile yerel sanatçı ağının da güçlenmesini hedefledik. 28 Aralık 2024- 5 Ocak 2025 tarihlerinde izleyiciyle buluşan “Az Öte” sergisine yerelden izleyicilerin ve diğer kültür sanat aktörlerinin yoğun katılımı oldu. Diğer yandan, sanatçılar tarafından ortak üretim sürecini belgeleyen bir video ve sergilenen tüm işlerin ve metinlerinin yer aldığı bir sergi kataloğu hazırlandı.

Uygulayıcı Kurumlar:
Çekirdek Eskişehir- @cekirdekeskisehir
Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Eşitlik Birimi- @eskisehirbb
Paper People Project- @paper.peopleproject
Sakin Okul Eğitim Kültür ve Sanat Derneği- @sakinokul

Katılan Sanat İnisiyatifleri:
Bidon Kolektif- @bidonkolektif
Buşone Fanzin- @busonefanzin
Co-Operative Art- @co.operativeart
Eldem Sanat Alanı- @eldemsanatalani
Oda Art- @odaartt
Online Art Project- @onlineartproject
OPUS XI- @opusonbir

Eskişehir’de yoksun bırakılmış mahallelerdeki genç kadınların sivil alana katılımını sanatsal ifade yoluyla güçlendirmeyi hedefleyen bir işbirliği çalışması gerçekleşti. Emek ve Fevzi Çakmak gibi zorunlu iç ve dış göçle oluşmuş iki mahallede ayrımcılığa maruz kalma riski yüksek olan kadınlardan oluşan küçük bir grup oluşturuldu. Oldukça zor geçen bu erişim sürecinde Belde Evleri ve Halk Merkezleri’nin desteğini almak önemli bir rol oynadı. Emek Mahallesinde yürütülen tüm buluşma ve atölyeler için Odunpazarı Belediyesi Emek Halk Merkezi mekan ve erişim desteği verdi. Kadınlarla toplumsal cinsiyet rollerine odaklanan ve kendi mahallelerinde yaşadıkları sorunları ifade edecekleri atölyeler gerçekleştirdik. Bu adımı takiben yaratıcı müdahale olarak kısa videoların üretilmesinde karar kılındı ve bir mini video belgesel üretimine başladık. Kadınlarla mahallelerde yaptığımız saha çalışmaları kapsamında, örneğin yürümekte zorlandıkları sokaklar veya tekinsiz hissettikleri kent mekanlarını tespit ettik. Kadınların mahallede yaşayan diğer kadınlarla röportajlar yaptıkları ve onları dinledikleri bir diyalog alanı açtığımız bu üretim atölyelerinin sonunda, kurgu için alınan uzmanlık desteği ile birlikte yaklaşık 20 dakikalık bir belgesel video ortaya çıktı. Üretilen videoyu, 19 Şubat 2025’te farklı mahallelerden kadınlar, Belediye ve STK temsilcilerinin birlikte izlediği ve bu süreci tartıştığı bir etkinlikle genel izleyiciye sunduk. 


Uygulayıcı Kurumlar:
Çember Sivil İnisiyatifi Derneği- @cemberdernek
Eskişehir Büyükşehir Belediyesi- Eşitlik Birimi- @eskisehirbb
Eskişehir Büyükşehir Belediyesi- Gençlik Merkezi- @ebbgenclik
Odunpazarı Belediyesi- @odunpazari
Tepebaşı Belediyesi- Toplumsal Eşitlik Merkezi- @tepebasibeltr

Mersin Atgirmez Mahallesi’nde mevsimlik tarım alanlarında ve çok katmanlı yoksunluk biçimleri içinde yaşamak durumunda bırakılan ailelerin çocuklarıyla, sanat odaklı atölyeler yaparak, çocukların eğitime erişime dair fikirlerini, önerilerini, deneyimlerini toplamak ve bu hak ihlaline dair bir farkındalık geliştirecek bir yaratıcı ifade yöntemiyle sözlerini Mersin genelinde duyulur hale getirmek hedeflendi.  Çocuklarla Atgirmez Mahallesi’nde ve Mersin sahilinde etkileşimli örme masal buluşması, tarım alanlarına ulaşıma dair mekansal deneyimlerini haritalama, alçı heykel çalışmaları gibi atölyeler yürüttük. Bu atölyelerin sonunda çocukların eğitime erişimine ilişkin hayallerini korkuluklar tasarlayarak ifade etmelerini destekledik. Projenin kapanış etkinliğini ise 23 Nisan 2025’te Mersin’de Marina’nın yanındaki oyun parkında “Geleceği Düşleyen Korkuluklar” adındaki kamusal bir sergiyle yaptık. Çocuklar tarafından tasarlanan korkulukların ve minyatür heykellerin, süreci anlatan bilgilendirme kitapçıklarının ve videoların sunulduğu sergiye mevsimlik tarım alanlarında yaşayan ve çalışan çocukların nitelikli eğitim hakkı konusuna odaklanan bir bilgilendirme broşürü eşlik etti. Mevsimlik tarımda çalışan çocukların eğitime erişimindeki engellere dair belediye, sivil toplum ve kültür sanat aktörlerini birlikte üretmeye teşvik eden güçlü bir yaratıcı müdahale örneği ortaya konmuş oldu.

Uygulayıcı Kurumlar:
D5 Sanat Ortamı- @d5sanatortami
Kültürhane- @kulturhanemiz
Mersin Büyükşehir Belediyesi- Sosyal Uyum Merkezi- @mersinbuyuksehirbelediyesi
Maya Derneği - @mayadernegi
Mersinefil Mersin Sinema Derneği- @mersinefil
Tarsus Kadın Konseyi Kadın Meclisi- @tarsuskentkonseyikadinmeclisi

Diyarbakır’da ayrımcılıkla mücadeleyi sürdürebilmede bireysel ve örgütsel esenliğe odaklandığımız Ayrımcılıkla Mücadelede Esenlik: Yerel Ağ Geliştirme Atölyesi’nin sonunda bu bağlamı güçlendirecek iki ana işbirliği modeli ortaya çıktı. 

Bunlardan biri, “Esenlik Ağı Projesi” isimli çalışma grubu tarafından uygulandı. Çalışma grubu, esenlik kavramını ve örgütsel esenliği dekolonyal perspektiften düşünmeye devam edebilmenin önemine ve bu alanı çoksektörlü bir yerden açabilmenin zaruri bir ihtiyaç olduğuna inanarak harekete geçti. Bu doğrultuda belediyenin ev sahipliği ve koordinasyonunda, yerel aktörlerin esenlik ihtiyaçlarını değerlendirmek amacıyla iki günlük bir atölye düzenledi. Atölyenin hedefi belediyelerin kendi iç işleyişinde ve kamuya yönelik çalışmalarında insanca yaşamı, eşitliği, bakım ve dayanışmayı temel alan esenlik politikaları üzerine düşünmekti. Belediye çalışanları ile sivil alan çalışanlarının buluştuğu bu atölye sonunda, çalışma grubu, atölye çıktıları doğrultusunda yerel ihtiyaçları somutlaştırarak politika önerileri geliştirmeyi ve esenlik çalışmalarını sürdürülebilir kılacak bir proje geliştirmeyi hedefliyor.

Uygulayıcı Kurumlar:
Sur Belediyesi @sur.belediyesi
Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı @dbbkultur
Rengarenk Umutlar Derneği @rengarenkumutlardernegi

Destek Veren Kurumlar:
Barış için Kültürel Araştırmalar Derneği (bakad) @barisicinkulturel
Dayanışmanın Kadın Hali Derneği (dakahder) @dakahder__

Diyarbakırdaki ikinci işbirliği modeli, esenlik çalışmalarının iyileştirici ve bağları güçlendiren etkisinden yola çıkan katılımcıların, yerel aktörler olarak alanda verilen yoğun hak mücadeleleri içinde birbirlerine istedikleri kadar destek veremediklerini tespit etmesi üzerine kuruldu. Bu ihtiyaca yanıt olarak, birbirinin esenliğini gözetmek üzere, herkes yapabileceği/sunabileceği katkıyı proje vesilesiyle kurulan bu ortak alana sunmayı önerdi. Bu vesileyle, 8 farklı bağlamda esenlik çalışmasının gerçekleştiği ve belediye çalışanları, sivil alan çalışanları ve kültür sanat aktörlerinin birbirlerini destekledikleri bir program olarak “Esenlik Değişim Programı” hayata geçmiş oldu. 

Dekolonyal Perspektiften Geleneksel Kıyafetler Defilesi + Erbane & Govend Atölyesi – Kadın Kültür Sanat ve Edebiyat Derneği (KASED) @kasedjin
Özbakım: Kadınlarla Pelvik Taban Çalışması – Önce Çocuklar Derneği @komeleyazarokan
Sanat Yoluyla Psikososyal Destek Atölyesi – Mordem Sanat ve Ekolojik Yaşam Derneği @mordemsanat
Sanatsal İfadede Buluşmak: Birlikte Müzik Atölyesi – Ma Music Center @mamusicenter
Kurumsal Dayanışma: STK'lar İçin Finans Yönetimi Eğitimi – DAKAHDER (Dayanışmanın Kadın Hali Derneği) @dakahder__
Bisiklet ile Kadınlar İçin Esenlik – Amed Kadın Bisiklet Grubu @amed_kadinbisikletgrubu
Yerelde Ağ Geliştirme Buluşması & Konser – Amidart Kültür ve Sanat Topluluğu @amidart_

Projeyi, Nesin Matematik Köyü'nde düzenlenen ve Eskişehir, Adana, Mersin ve Diyarbakır'dan 26 temsilciyi bir araya getiren Hasat Toplantısı ile tamamladık. Üç gün süren bu buluşmada, ayrımcılıkla mücadeleye yönelik yerel işbirliği deneyimleri paylaşıldı ve her şehirde yürütülen girişimler üzerine derinlemesine tartışmalar gerçekleştirdik.

Dört farklı şehirde yerel yönetim birimleri, sivil toplum kuruluşları, bağımsız sanatçılar ve kültürel kurumlar arasında eşit ortaklar olarak birlikte çalışmanın zorluklarını ve avantajlarını değerlendirdiğimiz oturumlar düzenledik. Ayrıca, her şehirde üç sektörlü işbirliklerinin nasıl sürdürülebileceği ve geliştirilebileceği üzerine düşündük.

Bunun yanı sıra, sivil toplumda hak temelli çalışmaların giderek zorlaştığı bir bağlamda, ortaklaşa karşılaşılan zorluklar üzerine şehirler arası, kurumsal ve sektörler arası dayanışma olanaklarını nasıl güçlendirebileceğimizi tartıştık.